Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Blaðsíða 131

Á d r e pa
TMM 2015 · 3 131
sýningargripum stillt saman á jafnræð-
isgrundvelli. Myndlistarefninu er ætlað
það hlutverk að styðja við þær upplýs-
ingar, heimildir, náttúrugripi og nytja-
hluti sem dregið er saman úr hinum
söfnunum fimm; vera svo mikið sem
„myndlistarleg heimild“ um viðhorf
þjóðar. Hvorki upphengingin né sýning-
arskráin gera meira úr hlut myndverka í
hverri „deild“ þessarar sýningar heldur
en lúnum handritum, minningargripum
úr mannshári eða gömlum Borgundar-
hólmsklukkum við hliðina.
Þessi tilhögun strandar nánast alls
staðar á því að myndverk eru hvorki
heimild né einskært handverk, heldur
sköpunarverk með allt önnur tengsl við
veruleikann en það efni sem geymt er í
minjasöfnum. Myndverkin eru bæði
margræð og óáreiðanleg, og því ótraust-
ur vitnisburður um viðhorf eða tíðar-
anda á tilteknu tímabili. Stundum fjalla
myndverk meira að segja ekki um það
sem þau sýna. Í deildinni „inn“, sem
ætlað er að veita innsýn í bæði „heima-
veröld“ og „hugarfylgsni“ alþýðunnar,
er t.a.m. að finna tvær uppstillingar af
ílátum, aðra eftir Kristínu Jónsdóttur,
hina eftir Þorvald Skúlason. Í hvorugu
tilfelli er raunverulegt viðfangsefni það
sem myndirnar birta okkur, hluti á
borði, heldur samræmi og samspil sér-
tækra forma og lita. Í sér sjálfum hafa
umræddir hlutir litla sem enga merk-
ingu, eru aðeins verkfæri til útlistunar
þessara þátta.
Inn, upp, út og niður
Eini hluti sýningarinnar sem sleppur að
mestu við árekstra myndlistar, heimilda
og handverks er deildin „upp“ á neðstu
hæðinni – umfjöllunin um trúarhneigð
og tilbeiðslu landsmanna. Sem er vísast
vegna þess að þar er gegnumgangandi
ákveðið og sameinandi „naífitet“ hand-
verks og hugarfars, hvort sem litið er til
gamalla tréskurðarmynda, skreytis eða
nýlegra málverka og ljósmynda af ver-
aldlegum og geistlegum „yfirvöldum“.
Nútíma myndlistin verður ekki til þess
að trufla þetta samræmi að ráði, nema
ef nefna skyldi herskáa pólitíska ádrepu
Rósku, Hlandblautar löggur (1967).
Nánast alls staðar á sýningunni þar
sem veigamikil myndverk koma við
sögu, hefja þau sig upp yfir meint upp-
lýsinga- eða heimildagildi, reyna á þol-
mörk þess eða ganga þvert á það. Í áður-
nefndri „upp“-deild er til dæmis að
finna eitt af lykilverkum Kjarvals,
Regin sund (1938). Í því getur að líta
kvenkyns veru með geislabaug á sigl-
ingu frá hrikalegum hulduströndum í
humátt til okkar. Nákvæmlega hvað
þessi mynd segir um trúarleg viðhorf
Kjarvals eða íslenskrar alþýðu er langt í
frá ljóst. Hins vegar eru nokkuð traustar
heimildir um að hún hafi haft djúp-
stæða persónulega merkingu fyrir lista-
manninn; staðfesti á tregafullan hátt
„reginsundið“ milli þeirra Tove, konu
hans, hverrar „heilagleiki“ er áréttaður
með áðurnefndum geislabaug. Í þessu
tilfelli trompar einkaleg merking mynd-
arinnar meint trúarlegt inntak hennar.
Að sönnu má „nota“ myndina sem
trúarlegt minni, þökk sé geislabaugnum,
en þá fer forgörðum býsna margt annað
í henni sem skiptir verulegu máli. Vilj-
um við ekki hantéra myndlist þannig að
öll formræn og merkingarleg blæbrigði
hennar komist til skila?
Annað dæmi er málverkið Á ögur-
stundu (1987) eftir Jóhönnu K. Yngva-
dóttur, sem er komið fyrir í deildinni
„inn“, meðal verka sem eiga að vera birt-
ingarmyndir drauma og ímyndunarafls
landsmanna. En fyrir það hve úrvinnsla
listakonunnar á eigin fjölskyldusögu,
meinlokum og dauðabeyg er hatrömm
og sérstæð, rekst mynd hennar illa í
f lokki með hlutlausu heimildaefni. Í