Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Page 81

Á t t h a g a s k á l d i ð G u ð m u n d u r   G . H a g a l í n
TMM 2016 · 2 81
Íslands og stofnsettu sitt eigið Félag íslenskra rithöfunda. Varði sú skipting
allt til 1974 þegar Rithöfundasamband Íslands var stofnað. Það er því óhætt
að staðhæfa að gustað hafi um Hagalín og kannski viðbúið að eins flókinn
ágreiningur og um var að ræða, sem var allt í senn pólitískur, fagurfræði-
legur og persónulegur milli manna, hafi þótt skipta máli í umfjöllun um
hans ritverk.6
Skáldskapur hans býður þó upp á athuganir af fjölbreyttara tagi. Hug-
myndafræðin, sem einkum mótar hann á millistríðsárunum, grundvallast
að verulegu leyti á þjóðlegum og átthagabundnum viðmiðum í anda þess
sem viðgekkst meðal margra skálda í norðanverðri Evrópu, svo sem í Dan-
mörku og í Noregi, upp úr aldamótunum 1900. Átthagabókmenntir (á d.
hjemstavnslitteratur), með áherslum sínum á sveitalífið og hið alþýðlega,
urðu vinsæl bókmenntagrein á Norðurlöndunum sem höfðaði til Hagalíns
eins og yfirlýst hrifning hans á sumum höfundum hennar vitnar um. Ein-
kenni stefnunnar eru vel merkjanleg í ritum hans á tímabilinu, svo sem í
skáldsögunum Vestan úr fjörðum (1924), Kristrúnu í Hamravík (1933) og
Sturlu í Vogum, eins og hér verður sýnt fram á. Áður en lengra er haldið er þó
rétt að fara nokkrum orðum um fáein lykilskáld og frumkvöðla norrænna
átthagabókmennta og greina frá meginsérkennum slíkra skáldverka.
Norrænn bakgrunnur íslenskra átthagabókmennta
Áhugi Guðmundar G. Hagalíns á samtímabókmenntum kviknaði snemma
og mun hann strax á unglingsaldri hafa lagt sig eftir því að kynna sér þau
skáld sem mest bar á erlendis, einkum á Norðurlöndunum.7 Halldór Guð-
mundsson bókmenntafræðingur hefur vakið athygli á þeirri virðingu sem
hann bar fyrir danska rithöfundinum og ljóðskáldinu Jeppe Aakjær (1866–
1930) sem hann átti í bréfaskiptum við upp úr 1920.8 Aakjær var þekktur í
heimalandinu fyrir upphafningu á erfiðri lífsbaráttu alþýðufólks til sveita
og meintri samtengingu þess við náttúruna og umhverfið sem það lifði og
hrærðist í. Ásamt Johan Skjoldborg (1861–1936), Johannes V. Jensen (1873–
1950) og nokkrum fleiri var hann hluti hóps í dönsku bókmenntalífi sem
lagði mikið upp úr vegsömun sveitarinnar og hins þjóðlega og hefur verið
kenndur við Limafjörð á Jótlandi. Setur Aakjærs þar að Jenle var þekktur
samkomustaður menningarfrömuða í Danmörku bæði skálda og rithöfunda
sem og tónlistarfólks og listamanna af fleiri sviðum.9
Í ljóðum sínum gerði Aakjær mikið úr samspili manns, vinnu og náttúru
og fullyrti að hið rótfasta og hefðbundna líf til sveita tryggði jafnvægi ein-
staklingsins og einingu samfélagsins. Hann hafði efasemdir um vissa þætti
í eðli nútímans sem hann taldi stuðla að því að uppræta góð og gamalgróin
gildi sem væru hverju þjóðfélagi nauðsynleg. Þó voru hann og fylgismenn
hans ekki beint íhalds- eða afturhaldssamir enda samsömuðu þeir sig iðu-
lega alþýðunni og voru ötulir talsmenn margs konar félagslegra breytinga