Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Side 83

Á t t h a g a s k á l d i ð G u ð m u n d u r   G . H a g a l í n
TMM 2016 · 2 83
verið að festa í sessi í Þriðja ríkinu. Á meðal sameiginlegra áhersluatriða má
sem dæmi nefna ákafa lotningu fyrir starfi bóndans og á hinu náttúrulega,
tignun sjálfstæðrar héraðsmenningar, sannfæringu um órjúfanlegt samband
genginna og núlifandi kynslóða við jörðina og sveitina auk réttmætis fyrir-
komulags óðalsréttarins.14
Þessi vensl eru vægast sagt margslungin og mikilvægt að haft sé í huga
að rætur átthaga- og sveitadýrkunar liggja ekki í nasisma millistríðsáranna.
Þær hugmyndir eru mun eldri og auk þess var áköf þjóðernishyggja langt í
frá bundin við róttæklinga á hægri væng stjórnmálanna. Fræðimenn hafa á
umliðnum árum fjallað talsvert um þær sterku þjóðernishugsjónir sem ein-
kenndu íslenskt samfélag á fyrstu áratugum 20. aldar sem mun hafa verið
að talsverðu leyti í samræmi við það sem átti sér stað í nágrannalöndum.15
Bent hefur verið á að nasisminn sem stjórnmálahreyfing hafi aldrei átt upp
á pallborðið hér en þrátt fyrir það hafi afmarkaðir hlutar úr hugmyndafræði
hans notið brautargengis svo sem kynþáttahyggja, dulhyggja og efasemdir
um víðtækt lýðræði og eðli verkalýðsbaráttu. Þegar nasismanum fór að vaxa
fiskur um hrygg í Þýskalandi í upphafi fjórða áratugarins voru samt sem
áður fáir málsmetandi menn hérlendis tilbúnir að lýsa yfir stuðningi við
hann. Verk hinna ýmsu rithöfunda þar sem greina má einhvern snefil af
fyrrnefndum hugmyndatengslum verða því seint við hann kennd.16 Að sama
skapi er út í hött að ætla Aakjær eða Hagalín fylgispekt við öfgahreyfingar
og má útkljá það með vísun í þau mannúðlegu lífsviðhorf sem þeir báðir til-
einkuðu sér og skína víða í gegn í skrifum þeirra.17
Eining fólks og náttúru í nokkrum verkum Hagalíns
Guðmundur G. Hagalín var fæddur að Lokinhömrum í Arnarfirði árið 1898
og ólst þar upp við hefðbundin störf til sjós og lands. Á fullorðinsárum var
hann alllengi búsettur á Ísafirði þar sem hann gegndi starfi bæjarbókavarðar
samhliða þátttöku í stjórnmálum en eftir seinna stríð hélt hann að mestu til á
höfuðborgarsvæðinu. Sem ungur maður hafði hann sótt skóla og unnið sem
blaðamaður í Reykjavík, verið fjögur ár á Seyðisfirði sem ritstjóri Austur-
lands og dvalist í Noregi við fyrirlestrahald og fleira á árunum 1924–1927.18
Hann lést á Akranesi árið 1985.
Þegar kom að efnisvali í ritverk stóðu átthagarnir fyrir vestan honum
ávallt nærri. Í annarri bók sinni, sagnasafninu Strandbúum frá árinu
1923, lýsti hann því yfir í inngangsorðum að hann hefði „[…] ósjálfrátt í
huga Vestfirði, vestfirzka lífernisháttu, og vestfirzkt lundarfar […]“19 við
sagna gerð sína. Takmark hans var fólgið í að endurspegla raunverulegt
líf alþýðu fólks í vestfirskum sveitum og á þeim grundvelli lagði hann sig
meðal annars fram við að fanga þann talsmáta sem hann taldi héraðslegt
sér kenni. Margir töldu hér um tiktúrur að ræða og gagnrýndu hann óspart
fyrir afkáralegt og jafnvel útlenskulegt orðfæri. Kristinn E. Andrésson hélt