Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Side 134

Á d r e p u r
134 TMM 2016 · 2
dragi, menn sem hann hafði tínt upp á
leið sinni. Semsé: annars vegar snilling-
inn, hins vegar heimskingjann.
Sömu augum lítur hann á kringum-
stæðurnar: í fyrra skiptið var franska
þjóðin á barmi gjaldþrots, í síðara skipt-
ið var það Bonaparte sjálfur sem sat
fastur í skuldafeni; í fyrra skiptið fór
Napóleon mikli í hættuför yfir Sankti
Bernharðsskarð í Ölpunum og vann
frækilegan sigur yfir Austurríkismönn-
um í Marengo í Norður-Ítalíu, í síðara
skiptið sendi Napóleon þriðji fáeina lög-
reglumenn yfir Júrafjöll vegna deilna
við Svisslendinga; í fyrra skiptið voru
margir sigurvinningar framundan í
kjölfar Marengo, í síðara skiptið voru
launin medalía frá Rússakeisara.
Næsta tilbrigðið, með nokkuð flókn-
ara útflúri, er í ritinu „Endurtekningin“
eftir Sören Kierkegaard, og skiptir ekki
máli þó það hafi birst almenningi fáein-
um árum á undan bók Marx, því lögmál
tónlistarinnar og þá einnig tilbrigðanna
eru tímalaus, á þau verður að hlýða sub
specie aeternitatis. Því má að vísu skjóta
hér inn að ef vel er að gáð má finna
nokkuð bein tengsl milli heimspekings-
ins danska og annars af forkólfum
marxismans. Veturinn 1841–1842 sóttu
bæði Sören Kierkegaard og Friedrich
Engels nefnilega sömu fyrirlestra við
Berlínarháskóla, og til að fjörga upp á
félagsskapinn voru þar að auki tveir
aðrir efnilegir námsmenn, stjórnleys-
inginn tilvonandi Bakúnín og Burck-
hardt, hinn verðandi stórsnillingur í
sagnfræði. Því miður veit enginn hvað
þessum heiðursmönnum kann að hafa
farið á milli, og vildi maður þó gjarnan
geta verið fluga á vegg, horft á þá með
þúsund augum og hlýtt á þau spöku orð
sem af vörum þeirra kunna að hafa
hrotið. En rétt er að minna hér á orð
skáldsins: „History has many cunning
passages“.
En hvað um það. Í umræddu riti
Kierkegaards segir sögumaður, Con-
stantin Constantius, frá því að þegar
hann hafði velt því fyrir sér um stund
hvort endurtekning geti átt sér stað,
hvaða þýðingu hún kunni að hafa, hvort
eitthvað vinni eða tapi við að vera end-
urtekið, hafi honum dottið í hug að gera
tilraun, hann geti semsé farið til Berlín-
ar, þar sem hann hafi einu sinni áður
verið, og gengið á þann hátt úr skugga
um „endurtekninguna“.
Eftir þetta leggur svo Constantin
Constantius af stað, en til að gera langa
sögu stutta þá misheppnast tilraunin
hrapallega. Hann fær að vísu gistingu á
sama stað og áður, en þar er allt breytt,
vertinn er giftur og lofsyngur nú hjóna-
bandið af sama sannfæringarkrafti og
hann hafði áður lofsungið piparsveina-
standið, í herberginu er hægindastóll
sem passar ekki inn í umhverfið en
hann verður að hafa fyrir augum hvert
skipti sem hann vaknar vegna birtunnar
í herberginu. Öll hugsun hans er geld,
en hann hefur jafnan fyrir sjónum end-
urminningar úr fyrri ferðinni þegar
hugmyndirnar spruttu eins og af sjálfu
sér. Þegar hann gengur út er honum
ómótt af ryki í loftinu – en til þess hafði
hann ekki fundið í fyrri ferðinni, því
hún var að vetrarlagi, – við Branden-
borgarhliðið er litlu dansmeyna sem
hafði heillað hann áður ekki lengur að
finna, blindi hörpuleikarinn er kominn
í nýjan frakka, áður var hann græn-
klæddur og minnti á grátvíði en nú er
hann í grárri yfirhöfn. Í fyrri ferðinni
hafði Constantin skemmt sér konung-
lega við að fara í leikhús og sjá farsa, þar
lék hinn snjalli gamanleikari Beckmann
aðalhlutverkið og á hverju kvöldi sá
hann sömu stúlkuna í stúku skammt
frá, hún var í fábrotnum klæðum og
greinilega ekki komin til að sýna sig.
Fyrir heppni er sami farsinn enn á fjöl-