Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Side 107

TMM 2018 · 2 107
S ó l o n I s l a n d u s – h e t j u s a g a ?
ekki samleið með þeirri róttækni sem einkenndi áhangendur hans um þetta
leyti.20 Þegar á leið gaf hann lítið fyrir að skáld létu pólitískar skoðanir hafa
áhrif á viðfangsefni sín en viðurkenndi um leið að sönn listaverk hefðu ávallt
skýrt megininntak: „[…Skáldin berjast] fyrir þroska og frelsi þjóðar sinnar.
Það er af misskilningi sprottið að álíta þau hlutlausa áhorfendur […],“21 lét
hann hafa eftir sér í viðtali. Fyrir honum var höfundi óhjákvæmilegt að láta
sig málefni líðandi stundar varða og taka afstöðu til þess sem í deiglunni var
hverju sinni. Hann hafði samt frjálsar hendur og var ekki bundinn þjarkinu
sem oft og tíðum einkenndi vettvang stjórnmálanna. Skoðanir voru nauð-
synlegar og um þær átti kveðskapurinn að snúast. „Mestu varðar innihaldið,
andinn. Sé hann aðeins fánýtt hjóm, er unnið fyrir gíg. Óskapnaður er aldrei
list […],“22 tók hann fram í ritgerðinni „Bréf til uppskafningsins“.23
Þessar athugasemdir eru í samræmi við ósk hans um að sagan um Sölva
talaði með beinum hætti inn í samtímann árið 1940, að hún þjónaði sem inn-
legg í þjóðmálaumræðuna. Viðleitni í þá átt er víða merkjanleg og má til að
mynda á nokkrum stöðum greina eins konar tilfærslu sögusviðsins frá sveita-
umhverfi 19. aldar til stéttaátaka og pólitískrar ólgu millistríðsáranna á 20.
öld. Þannig gerist Sölvi hápólitískur í ótilgreindu þorpi á Austfjörðum, heldur
þrumuræðu yfir þorpsbúum og öðrum viðstöddum, lofar þeim öllu fögru og
boðar nýjan heim þæginda þar sem enginn þurfi að hafa fyrir hlutunum fylki
landsmenn sér að baki hans og viðurkenni forystu hans:
Skipulag hins gamla tíma er úrelt, fornar dyggðir fjandsamlegar öllum mannrétt-
indum. […] Við verðum að skapa ný lögmál og sýna, að við séum menn. Meira kaffi,
en burt með skattalögin, meiri sykur, en burt með ábúðarlögin, meira brennivín, en
burt með hegningarlögin. […] En við þurfum vélar, vélar til alls, svo að enginn til
sjávar né sveita þurfi að drepa hendi í kalt vatn. Við þurfum að leggja járnbrautir
[…] dýpka árnar […] grafa göng gegnum fjöllin og brúa firðina. Þetta kostar ekk-
ert. Aðeins nokkra miljarða. En til þess að geta framkvæmt þetta þarf byltingu,
stjórnarbyltingu. […] Ég er sjálfkjörinn löggjafi [… þjóðarinnar] og frelsishetja. Ég
er leiðarljósið. (II 226–227)
Allt hefur þetta yfir sér lýðskrumsblæ og markmiðið eitt að fanga athygli
fjöldans sem safnast hefur saman í kringum mælskumanninn. Á Siglu-
firði heldur Sölvi uppteknum hætti og gerist helber byltingarsinni í anda
kommúnista 20. aldar og hvetur menn til aðgerða gegn kirkjunni, verslunar-
auðvaldinu og menntamönnum: „Klerkurinn, faktorinn og barnakennarinn
eru hinn þríhöfðaði þursi, sá eitrispúandi dreki, sem ég mun berjast við með
tungu minni, sverði sannleikans, og anda mínum […].“ (II 267) Með ræðum
sínum stuðlar hann að ósamlyndi bæjarbúa þar sem hver höndin verður upp
á móti annarri: „Fólkið skiptist í tvo flokka: Mér fylgdu hinir fáu réttlátu. […]
Þeir höguðu sér eins og djöfulóðir. Presturinn […] æsti áhangendur sína gegn
mér.“ (II 269) Sölvi verður hér leiðtogi sannkallaðs eyðingarafls sem magnar
upp ófrið og sundrungu meðal þorpsbúa og stuðlar að hatri þeirra á milli.