Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Page 16

Katrín Jakobsdóttir
Fokk þú og þitt krú
Endursköpun íslenskrar sjálfsmyndar í rappi
Islensk menning er þýðing.
Þegar spurt er hvað felist iþvíað vera íslending-
ur eru svörin auðvitað ótalmörg. Það er hægt að
tala um uppruna, ríkisborgararétt, þjóðarvitund,
tungumál og margt fleira. Mig langar að breyta
spurningunni eilítið og spyrja: Hvað felst í þvi að
vera þjóðlegur - hvað er það sem gerir menn-
ingarfyrirbæri þjóðleg? Og í þessu samhengi
langar mig að ræða aðeins um menningar-
straum sem enn má kalla menningarkima í ís-
lensku samfélagi, þ.e. ísienskt rapp.
I umræðu um erlenda og íslenska menningu
hlýtur fyrsta skrefið að vera að velta fyrir sér
þýðingarhugtakinu. Og jafnvel má spyrja: Getur
fslensk menning verið annað en þýðing á er-
lendri menningu? Segja má að mesti sprengi-
krafturinn í dægurmenningu nútímans felist í
rappinu sem er þýðing á erlendu menningar-
formi - en sama má auðvitað segja um margar
þókmenntagreinar.
Glæpasagnahefðin er óneitanlega erlendur
menningarstraumur sem (slendingar hafa fyrst
tileinkað sér til fulls á síðustu árum. En eru þess-
ar sögur óíslenskari en aðrar sögur? Ég efast
um það. Sögur Arnaldar Indriðasonar fjalla að
miklu leyti um það hvað í því felist að vera ís-
lendingur og það áfall sem þjóðin hefur upplifað
við að flytjast á einum mannsaldri úr sveitinni í
borgina.
Riddarasögur miðalda voru á sínum tíma er-
lendir straumar að sunnan í íslenskri bók-
menntasögu. Þar er óneitanlega á ferð íslensk
þýðing á erlendu formi og sögurnar þykja
kannski ekki íslenskar miðað við íslendingasög-
urnar eða Sturlungu. En þyggjast þær síðar-
nefndu ekki á sama grunni og Ari fróði? Og
minnir sagnaritun Ara fróða ekki óneitanlega á
til dæmis erlenda sagnaritun Beda munks?
Erlendir straumar
og íslensk sjálfsmynd
Rapp er óneitanlega erlendur menningar-
straumur sem á helst rætur að rekja til banda-
rískra blökkumanna. Rappið barst mun fyrr til
annarra Evrópulanda en íslands. Frakkland og
Danmörk eru t.a.m. sterk vígi rapptónlistar sem
að miklu leyti er röppuð á þjóðtungunni.
Eins og þreski menningarfræðingurinn Simon
Frith hefur bent á er rapp I eðli sínu póstmód-
ernískt listform. Endursköpun er þar lykilatriði
enda snýst rapp ekki alltaf um að semja nýja
texta eða ný lög. Mun oftar er verið að koma
gömlu efni til skila á nýjan hátt, í rappinu felst ný
aðferð til merkingarsköpunar og til sjálfsmynd-
arsköpunar. Þetta sést mjög vel í íslensku rappi
þar sem melódíur rapplaganna eru oft teknar úr
gömlum lögum og textar eru oft fullir af vísun-
um í aðra texta.
Sjálfsmynd hefur verið sívinsælt umræðuefni
í fræðaheiminum undanfarin ár. Með póst-
módernismanum riðlaðist merkingarkerfi okkar;
mörk veruleika og gerviheims urðu óljós og
þokukennd. Um leið breyttist sjálfsmyndin, varð
brotakennd, tvístruð og breytileg.
Þó að varhugavert sé að nota hugtakið sjálfs-
mynd sakir mikillar þróunar í umræðu um það
hugtak undanfarin ár er eigi að síður vart hægt
að komast af án þess í fræðilegri umræðu, eins
og Stuart Hall hefur bent á. Flann telur að hug-
takið sé nauðsynlegt til að geta borið kennsl á
og skilgreint hluti.
En á póstmódernískum tímum er líka mjög
varasamt að tala um sjálfsmynd sem óbreytan-
lega eða endanlega. Zygmunt Bauman hefur
nefnt að fólk sé í auknum mæli farið að skipta
um vinnu, maka og heimili og um leið skiptir
það um sjálfsmynd. Þannig má segja að sjálfs-