Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Síða 24

og spinnur úr henni magnaðar
tónsmíðar sem verður m.a. að
skoða sem innlegg í færeyska
sjálfstæðisbaráttu; loks má svo
benda á sigur Önnu Katrínar
Guðbrandsdóttur og fjögurra
manna strengjasveitar frá
Menntaskólanum á Akureyri í
Söngkeppni framhaldsskólanna
í ár, en þau fluttu Vísur Vatns-
enda-Rósu í R'n'B útsetningu
(og maður ímyndaði sér Skáld-
Rósu sem blúsaða svertingja-
konu í Suðurríkjunum).
Að opna eða loka
hefðum
Allt eru þetta dæmi um hvernig hægt er að
„opna" hefðina, túlka hana og setja í samhengi
við samtímann þannig að öllum möguleikum er
haldið opnum og sköpunarkraftinum gefinn laus
taumur. Þau má skoða sem nokkurs konar and-
stæður við viðleitni til að gefa mynd af fortíðinni
í eitt skipti fyrir öll, að skilgreina hana og skýra
og „loka" þannig hefðinni, eins og gert er þeg-
ar reynt er að innleiða stefnufestu í notkun þjóð-
búninga eða koma skikki á þjóðmenninguna í
samnefndu húsi. Hvort tveggja felur að vísu í
sér tilvísun til hefðar og á það sammerkt að
skapa að nokkru leyti hefðina sem vísað er til,
en nálgunin er engu að síður sláandi ólík.
Væntanlega fer enginn í grafgötur með hvor-
um megin hryggjar samúð mín liggur. En ég er
auðvitað ekkert mótfallinn skýringum og skil-
greiningum; þó ekki væri nema vegna þess að
án þeirra væri snöggtum minni efniviður fyrir
túlkun og þræðing. Best er að útlista muninn á
þessu tvennu með skírskotun til menningarpóli-
tíkur, þ.e. togstreitunnar um forræði á menning-
arsviðinu: Á einhver íslenska menningu? Ef svo
er, þá hver? Hver á tilkall til þess að setja fortíð-
ina fram með sínum hætti? Þeir sem fara með
menningarlegt forræði í samfé-
laginu í krafti stofnana þess setja
fram endanlegar skýringar og
leitast við að „loka" hefðinni, en
skjóta um leið traustum stoðum
undir þá mynd sem dregin er
upp af samtímanum. Aðrir gera
tilraunirtil að „opna" hefð-
ina, setja fortíðina í nýstár-
legt samhengi við samtím-
ann og sýna þannig hvort
tveggja frá öðru sjónar-
horni en við eigum að
venjast.
Þessar ólíku nálganir er
ekki umorðalaust hægt að
skilgreina til hægri eða
vinstri né tengja við íhaldssemi og frjáls-
lyndi, þótt vissulega fari þær í sumum tilvikum
saman við svoleiðis andstæðupör. í öðrum til-
vikum er því ekki þannig farið. Fjölmenningar-
samfélagið hefur á undanförnum árum verið
eitthvert helsta áhugamál þeirra sem predika
frjálslynd viðhorf og kenna sig við vinstrið í
stjórnmálum, ekki aðeins hér á landi heldur alls
staðar á Vesturlöndum og þó víðar væri leitað.
Hins vegar hættir fjölmenningarpólitík til að
missa sjónar á margbreytileika fólks. Menning-
areinkenni innflytjendahópa frá ýmsum ríkjum
eiga það til að vera „fryst" í frjálslyndri orðræðu
og fólki þröngvað til að lifa hálfgerðu þjóðbún-
ingalífi sem fulltrúar „þjóð-
menningar" þess rík-
Auk þess að varðveita
þekkinguna og leið-
beina um notkun bún-
ingsins virðist þannig
þurfa að vernda þjóð-
búninginn fyrir fólkinu
landinu - en þetta er
ágætt dæmi um við-
leitni til að „loka"
hefð.
is sem það eða for-
eldrar þess fluttu frá.
Margir kannast við
fjölmenningardaga í
skólum þar sem börn
eiga að koma klædd í
þjóðleg föt uppruna-
lands síns, bera á
borð rétti þaðan eða
koma á annan hátt
fram sem fulltrúar fyrir
staðalmynd af framandi þjóð.
Hér fer lítið fyrir bræðingi, opnun og
nýju samhengi; þvert á móti er þetta viðleitni til
að „loka" hefðinni og, því miður, að loka fólk
inni í henni.
Kannski villir forskeytið „fjöl-" um fyrir fólki:
Það eru ekki margar „menningar" eða margir
„menningarheimar" sem hver um sig er eins-
leit, lokuð heild. Það-
an af síður eru
Þjóðbúningurinn er
annað dæmi um hvern-
ig sníða má marg-
breytilegri fortíð ein-
faldan stakk.
„þær" bundnar
við landamæri
þjóðríkja. Menn-
ing er aðeins til í
eintölu. Innan
hennar er rúm fyr-
ir margbreytileika
og endalausa um-
sköpun, alls konar
ólíkar tilvísanir til hefðar
(jafnvel rökvillur), en þá er líka
nauðsynlegt að nálgast hana með opnum huga
og opnum örmum.
Efri mynd: Gréta Björg Jakobsdóttir, fjallkonan
á Blönduósi, 17. júní 2003. Mynd: Húnahornið.
Neðri mynd: Róbert Arnfinnsson og Inga
Þórðardóttir sem Fjalla-Eyvindur og Halla í
Þjóðleikhúsinu 1950.
Mynd: Vignir.
Valdimar Tr. Hafstein (f. 1972) vinnur að doktorsritgerð i þjóð-
fræði og menningarfræði við Kaliforníuháskóla í Berkeley.
Hann er stundakennari í þjóðfræði við Háskóla íslands og hefur
aðsetur í ReykjavíkurAkademíunni.