Tímarit Máls og menningar - 01.05.2004, Blaðsíða 112

Bókmenntir
handa þroskaheftum gesti sínum verður sterk andstæða við ískaldan skollaleik
manns og tófu úti á eyðihjarni, og jafnframt kemur æ betur í ljós að hliðarper-
sónan Friðrik er í einu og öllu andstæða titilhetjunnar séra Baldurs, þar sem
hann er ekki óbilgjarn, vígður embættismaður heldur próflaus Hafnarstúdent
með lótuspípu í munni í stað riffils í hendi, ekki strangur kennimaður heldur
grasafræðingur og húmanisti sem sinnir jafnt lifendum sem framliðnum á
annan og nærgætnari hátt en að aga þá og typta og kasta yfir þá rekum í utan-
bókarlærðri seremóníu.
Hér eru sem sagt dregnar upp mjög svo andstæðar og jafnframt skýrar per-
sónur, sem í fljótu bragði virðast ekki geta átt mikið saman að sælda, þar sem
þessir herramenn taka jafnan á sig stóran krók til að forðast að verða hvor á ann-
ars vegi, og það þó að þeir búi í einum og sama dalnum, annar á Botni en hinn
þar sem heitir Brekka.
En til að dragi til tíðinda milli þeirra og þeim sé raunverulega teflt saman
þurfa að koma til sögunnar smælingjar þessa heims, hvort sem við nefnum þá
vangefna eða „hálvita“ eins og höfundur eða fábjána eins og prófasturinn, þar
sem þeir í umkomuleysi sínu hljóta að verða prófsteinn á það sem við getum
kallað mennsku hinna. Eins og nærri má geta verður framkoma þeirra við smæl-
ingjana með ærið misjöfnu móti, og kemur þá ekki á óvart að það sé grasafræð-
ingurinn sem þar á vinninginn, en í leiðinni tekst höfundi að veita okkur nokkra
innsýn inn í annarlegan hugarheim okkar minnstu bræðra og systra og gera
hann ljóslifandi á frumlegan hátt, svo sem með afbökunum mælts máls eða þá
með því að finna upp handa þeim sérstakt tungumál við hæfi.
Hér skal engum, hvorki höfundi né væntanlegum lesendum, gerður sá bjarn-
argreiði að rekja söguþráðinn nánar í einstökum atriðum, enda koma ekki öll
kurl til grafar fýrr en í lokakaflanum, en við getum velt því fyrir okkur hvort
Sjón sé í mun að draga fram andstæður í íslensku þjóðlífi á nítjándu öld eða í
þjóðarsálinni og skipa sér í flokk þeirra mörgu höfunda sem leggja allt kapp á að
seiða fram íslenska fortíð og færa hana nær nútímalesendum. Svo kann vel að
vera að einhverju leyti en hér fer þó höfundur aðra leið en flestir, sem er leið
skáldlegs ímyndunarafls fremur en heimildagrúsks, og fyrir vikið öðlast bæði
persónur og atvik jafnframt þá almennu og víðu skírskotun sem er einungis á
færi skáldskaparins, hversu kirfilega svo sem atburðirnir eru hér staðsettir í tíma,
jafnvel upp á dag, og hversu rammþjóðlegt svo sem þetta umhverfi kann að virð-
ast. Og vissulega má heimfæra margt í sögunni upp á okkar tíma ekki síður en
öldina nítjándu, þar sem harðýðgin hefúr síst látið undan síga, þótt hún sé ekki
endilega hempuklædd.
Þó skal ekki einblínt of mikið á þau atriði sögunnar sem snerta mannleg sam-
skipti í þjóðlegu umhverfi, því hér mætti líka skoða hlutina í víðara samhengi
sem viðureign manns og náttúru þar sem snjórinn verður í senn einskonar um-
gjörð um mannlíf og dýraríki og jafnframt táknrænn fyrir þann kulda sem þar
ríkir í þeli og samskiptum beggja, en í lokakaflanum dregur heldur betur til tíð-
inda þar sem upphefjast hrikaleg og mikilfengleg átök milli snævar og manns
þar sem ýmsum veitir betur. Hér gæti lesanda orðið hugsað til annars klerks sem
110
TMM 2004 ■ 2