Studia Islandica - 01.06.1975, Side 41

39
unnar í konungsgarði, og kemur það heim við margt í
yngri heimildum. Að lokum leggur hún á kóngsson ham-
skipti. Slík álög eru algeng í íslenzkum frásögnum, og
raunar víða um heim, (ef til vill mætti merkja þessa teg-
und til flýtis X).1 önnur tegund álaga er sú, að marmi sé
skipað að fara langvegaför og háskalega. Álög verður þetta
því að eins kallað, að álagagjafinn fái með dularfullu móti
vald yfir vilja mannsins; er þá sagt, að álögin „hríni á“
honum; en ef ekki er slíku til að dreifa, er einfaldlega að
ræða um forsending. En slík álagaför getur verið með
fleira móti en einu, til að mynda á fund trölls eða óvætt-
ar (Y) o.s. frv.; sérstök tegund er það svo, ef manni er
skipað að fara háskaför á fund fríðrar meyjar í fjarlægu
landi, og eru slíkt ástasögur, oft rómantískar (Z).2 Af
þessu tagi er vitanlega söguefni Grógaldtus og Fjölsvinns-
mála. Geta má þess, að stundum verða þessar tvær teg-
undir, Y og Z, ekki fullgreindar sundur.
Auðsætt má vera, að það er þriðja tegundin (Z), sem
hér verður helzt til umræðu, en vitaskuld geta sögur af
annari gerðixmi (Y) verið svo líkar, að vert sé að gefa
einnig gaum að þeim.
Ekki verður það talið, að þriðja tegund álaga (Z) sé
algeng í íslenzkum heimildmn, en þó hefur hún greinilega
náð fótfestu hér á landi.
Þegar hugað er að þessari tegund álaga, kemur Hjálm-
þérssaga næst í aldursröð á eftir Grógaldri og Fjölsvinns-
málum. Talið er, að frumtexti hennar muni vera frá svo
1 Um hamskipti og slíkt í norrænum ritum sjá Dag Strömback:
Sejd, 1935 (Nordiska texter och undersökningar, 5), kap. IV.
2 Sjá enn um þessi efni m.a. E.Ó.S.: Verzeichnis islándischer Már-
chenvarianten (1929), hls xxx-xxxiii (FFCommunications No. 83).
(Þegar vitnað er í Verzeichnis hér á eftir, er átt við þessa bók.) Um
íslenzkar þjóðsögur, 1940, bls. 217 o.áfr., 241 o.áfr. — Enn má nefna rit
Margaretar Schlauch: Romance in Iceland, 1934, Index s. v. álög, og
Reidars Th. Christiansens: Studies in Irish and Scandinavian Folktales,
1959, passim. — Sjá einnig síðar í bókinni, hls. 42, 72 o.áfr.