Þjóðmál - 01.12.2015, Blaðsíða 13

12 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2015
Í orðabók fjármálamarkaða eru innviðir
sagðir tvennskonar; annars vegar efnahags-
legir eða hefðbundnir innviðir og hins vegar
félagslegir innviðir. Með efnahagslegum
innviðum er til dæmis átt við samgöngur
(hafnir, flugvellir, vegir, brýr, jarðgöng, bíl-
astæði), veitur (veitufyrirtæki, orkudreifing,
orkuvinnsla, vatn, skólp, sorp) og samskipti
(miðlun, dreifing, samgöngumannvirki).
Félagslegir innviðir eru skilgreindir sem
skólar og aðrar menntastofnanir, mannvirki
og þjónusta tengd heilbrigðiskerfinu (svo
sem hjúkrunarheimili fyrir aldraða), mann-
virki og þjónusta tengd dómstólum, fangelsi
og íþróttahús og -leikvangar.
Þegar kemur að fjárfestingum í innviðum
rekumst við á töluverðar aðgangshindranir;
stærðarhagkvæmni er mikil enda fastur
kostnaður hár en breytilegur kostnaður
hlutfallslega lægri, eftirspurn er óteygin,
rekstrarkostnaður lágur, reglugerðarumhverfi
flókið og samningar ítarlegir með langan
líftíma.
Er eftirspurn eftir aðkomu einkaaðila?
Skortur á innviðafjárfestingum virðist vera
alþjóðlegt vandamál. Opinber fjárfesting
hefur farið lækkandi sem hlutfall af vergri
landsframleiðslu í Evrópu síðan á áttunda
áratugnum, úr rúmlega 5% í um 2,5%. Efna-
hags- og framfarastofnunin, OECD, telur að
fjárfestingarþörf í innviðum sé hátt í helmingi
meiri eða 4,1% af vergri landsframleiðslu.
Sívaxandi útgjöld til heilbrigðismála,
menntamála og félagsþjónustu er ein ástæða
fyrir takmörkuðum og minnkandi fjár-
festingum opinberra aðila í hefðbundnum
innviðum. Til að fjármagna aukna fjárfestingu
í innviðum geta stjórnvöld auðvitað hækkað
skatta og aukið útgáfu ríkisskuldabréfa en
um leið átt það á hættu að lækka í lánshæfi.
Einnig geta stjórnvöld leitað nýrra leiða
til uppbyggingar innviða og það hafa þau
gert. Markmiðið er að lækka ríkisskuldir og
draga úr hallarekstri, flýta uppbyggingu
þjóðhagslega arðbærra verkefna, auka kostn-
aðarþátttöku þeirra sem nýta opinbera þjón-
ustu og nýta almennt kosti einkaframtaks.
Aðkoma einkaaðila að innviðafjár-
festingum hefur almennt reynst vel. Helsti
kosturinn hefur verið sá að framkvæmdir
með aðkomu einkaaðila taka skemmri tíma
en opinber verkefni og eru oftast nálægt eða
undir kostnaðaráætlun.
Lífeyrissjóðir og tryggingafélög voru áður
fyrr einkum á skuldahliðinni þegar kom að
innviðafjárfestingum. Það má segja að það
hafi breyst með ríkisstjórn Margrétar Thatch-
ers í Bretlandi á níunda áratugnum, með
einkavæðingu og reglugerðarbreytingum
sem miðuðu að því að lækka skuldir ríkissjóðs.
Árið 1992 tóku stjórnvöld í Bretlandi upp á því
að greiða tilgreindar greiðslur til einkaaðila
sem fullnægðu fyrirfram skilgreindri þörf á
innviðum. Þessi aðferð Breta við innviðafjár-
festingar fékk síðar brautargengi í Ástralíu og
Kanada. Nú er svo komið að fjöldamörg lönd,
þar á meðal Spánn, Frakkland, Þýskaland,
Bandaríkin, Ítalía, lönd í Skandínavíu og mun
víðar, hafa tileinkað sér aðkomu einkafjár-
magns að innviðum.
Er áhugi einkaaðila á
innviðafjárfestingum til staðar?
Áhuginn er vissulega til staðar og innviðafjár-
festingar eru orðnar sérstakur eignaflokkur.
Meginástæðan er breytt afstaða stofnana-
fjárfesta til eignadreifingar og áhættu; þróun
sem hófst í raun eftir alþjóðlegu niðursveifluna
árið 2000. Þá kynnti fjármálageirinn til sög-
Opinber fjárfesting hefur farið lækkandi sem hlutfall af vergri landsframleiðslu
í Evrópu síðan á áttunda áratugnum, úr rúmlega 5% í um 2,5%. Efnahags- og
framfarastofnunin, OECD, telur að fjárfestingarþörf í innviðum helmingi meiri
eða 4,1% af vergri landsframleiðslu. Sívaxandi útgjöld til heilbrigðismála,
menntamála og félagsþjónustu er ein ástæða fyrir takmörkuðum og minnkandi
fjárfestingum opinberra aðila í hefðbundnum innviðum.