Þjóðmál - 01.12.2015, Blaðsíða 29

28 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2015
ævintýralegt í lýsingu Árna Óla og lesandanum
er á einu andartaki kippt inn í hrottalegan
samtímann:
En þeir, sem þá voru á Þingvöllum, gáfu
þessu engan gaum. Þeir höfðu um annað
að hugsa. Daginn áður höfðu þeir drekkt
þar konuvesling af Akranesi fyrir barneign,
og nú voru þeir önnum kafnir við að hengja
þrjá menn, sem harðæri og sultur höfðu
hrakið út á ógæfubraut. Og síðan horfðu þeir
á, hvernig grindhoraður unglingur var svipum
laminn þangað til hann var alblóðugur
og flakandi í sárum og líftóran við það að
skreppa út úr líkamanum.
Þetta voru dæmdir óbótamenn, en í raun
réttri voru þeir píslarvottar þjóðar sinnar.
Íslendingar eru ekki þjófar né óbótamenn
að eðlisfari. En vegna þess að þjóðin hafði
verið svipt öllu frelsi af einræðisstjórn, sem
hugsaði um það eitt að hafa sem allra mest
upp úr þegnunum, eins og allra einræðis-
stjórna er siður, var svo komið í þessu fagra
landi, að fólkið hrundi niður úr hungri. En
þeir sem ekki vildu verða hungurmorða
og fóru að dæmi tófunnar að bjarga sér
eins og best gekk, voru gripnir og hengdir.
Og þennan fagra morgun, er sól skein á
hauður og haf til sannindamerkis um, að
Ísland væri landa best, kvöddu þeir „dreng-
urinn“ úr Borgarfirði og útilegumennirnir
tveir af Reykjanesi sitt auma líf, hangandi í
gálgum á helgistað þjóðarinnar til merkis
um þá óstjórn sem hafði komið Íslandi á
kaldan klaka.
En þriðji útilegumaðurinn, unglingurinn
innan við tvítugt, var sendur hálfdauður
austur á sína sveit og hefir sjálfsagt ekki
þótt þar neinn aufúsugestur.
Lesandinn er án efa höggdofa eftir lestur-
inn. Hér skiptir nokkru í samhenginu að
sagan Pétri Gaut er sögð vera þjóðlegasta
verk Henriks Ibsens og er sú ályktun dregin
af því hversu snilldarlega hann vefur norsk
ævintýri og frásagnir inn í það. Ibsen mun
hafa haldið því fram að til að skilja Pétur
Gaut yrði maður að þekkja náttúru, þjóðlíf,
bókmenntir og hugsunarhátt Norðmanna.
Á sama hátt má halda því fram að til að
skilja íslenska náttúru þurfi glöggan skiln-
ing á sögu landsins, ævintýrum, þjóðsögum,
reynslu genginna kynslóða, og ekki síður
hugsunarhætti þjóðarinnar á hverjum tíma.
Hnignun gróðurs
Því hefur löngum verið haldið að okkur að
landið hafi við landnám verið skógi vaxið milli
fjalls og fjöru. Fáir trúðu þessu. Efasemdar-
menn skildu ekki hvers vegna skógum hafi
hnignað. Fæstir skildu lítið í þessu trjáleysi
þegar fornar sögur sögðu frá skógum hingað
og þangað um landið. Í Kjalnesingasögu segir
frá kvígunni sem bar nafnið Mús og týndist í
skóginum. Hún fannst ekki fyrr en eftir þrjú ár
eftir því sem segir í Kjalnesingasögu.
Þó öllum fornum heimildum beri saman
um að Ísland hafi verið vel gróið í þann tíma
er land byggðist hefur mörgum þótt þessi
fullyrðing með þeim hæpnustu í Íslend-
ingabók. Slíkar raddir hafa þó hljóðnað að
mestu, enda virðast þeir náttúrufræðingar
sem um málið hafa fjallað allir á einu máli
um réttmæti þessara orða.2
Þetta segir Björg Gunnarsdóttir, land-
fræðingur. Hún nefnir að nú sé almennt talið
að landið hafi verið algróið við landnám,
skógar þakið um 15 til 40% landsins í stað
um 1% nú. Margar rannsóknir hafa farið
fram á gróðurfari við landnám, á útbreiðslu
2 Björg Gunnarsdóttir, landfræðingur, „Gróður-
farslýsingar í Íslendingasögunum bornar saman
við núverndi gróðurfar“, Skógræktarritið 2001,
Skógræktarfélag Íslands.
Ibsen mun hafa haldið því fram að
til að skilja Pétur Gaut yrði maður að
þekkja náttúru, þjóðlíf, bókmenntir
og hugsunarhátt Norðmanna. Á
sama hátt má halda því fram að til að
skilja íslenska náttúru þurfi glöggan
skilning á sögu landsins, ævintýrum,
þjóðsögum, reynslu genginna
kynslóða, og ekki síður hugsunarhætti
þjóðarinnar á hverjum tíma.