Þjóðmál - 01.12.2015, Síða 53

52 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2015
bjarga sjálfstæði okkar en að veita því í stærri
farveg og öðlast hlutdeild, að vísu litla, í
stóru fjölþjóðlegu samfélagi, sem lýtur stjórn
mandarína.
Þessar nýju átakalínur urðu til í tvenns
konar gjaldþroti. Annars vegar var þar um að
ræða hrun sameignarhugsjónarinnar innan
svokallaðs „alræðis öreiganna”. Þar standa
menn lamaðir eftir, með hugsjónina að vísu,
en án verkfæra til að framkvæma hana. Hins
vegar eru þeir sem trúa á einstaklingsfrelsi og
markaðshagkerfi. Þeir trúðu því um tíma að
þeirra hugsjón hefði sigrað heiminn. En það
var verkfærið, kapítalisminn, sem bar sigur úr
býtum. Nú er heimurinn í þjónustu hans. Eftir
að hafa næstum kafnað í faðmi alræðisins, er
heimurinn að drepast í dróma kapítalismans,
sem er lénsskipulag nútímans.
Hver er staða Íslands í þessum heimi,
landsins sem var stofnað til að forðast léns-
skipulag? Hún er reyndar ekki slæm. Hún er
frekar góð. Þó eru blikur á lofti.
Forsendur sjálfstæðis
Þrátt fyrir stjórnmálalegt umkomuleysi, sem
ríkir nú um stundir, hafa Íslendingar stöðu til
að leggja rækt við lýðræðið, styrkja sjálfstæði
sitt og efla fullveldi. Fyrir því eru þó nokkrar
þungvægar forsendur.
Ein veit að okkur sjálfum og sjálfsvirðingu
okkar. Önnur veit að efnahagslegum grund-
vallarhagsmunum og sú þriðja veit að
sambandi okkar við umheiminn. Því er ekki
að neita að á þessum þríþætta grundvelli
hafa komið fram veikleikar. Þeim má líkja við
bresti, sem ekki er gefið að séu traustabrestir.
Til þess að tryggja sjálfstæði þjóðarinnar,
þarf sjálfstraust. Við þurfum að trúa á menn-
ingu okkar og menntun. Við þurfum að trúa
á mátt tungunnar og vísinda til að glíma við
viðfangsefni nútímans. Við verðum að bera
traust til verkmenningar og tækniþekkingar.
Við þurfum að hafa sannfæringu fyrir því að á
þessum sviðum getum við fylgst með, tekið
þátt í framförum og stuðlað að nýjungum.
Við þurfum umfram allt annað að leggja rækt
við grundvallarstofnanir okkar og treysta
þeim. Ef þjóðin sýnir Alþingi tómlæti, verður
sjálfstæði hennar sjónarspil eitt. Ef íslenskt
réttarfar nýtur ekki virðingar, hrynja vörður
og vegferð reynist óviss. Ef formlegt mat á
efnahag þjóðarinnar, gjaldmiðilsmálin, losnar
úr tengslum við raunveruleikann, verður
skyggni takmarkað og hálla á ísnum en góðu
hófi gegnir. Ef kristileg siðferðivitund leysist
upp í afstæðiskviksyndi, verður allt leyfilegt
og löglegt, líka tómlæti og uppgjöf.
Á allar þessar stoðir reyndi í efnahags-
kreppunni sem hófst 2008. Miklir veikleikar
komu í ljós og tjónið varð verulegt. En engin
stoðanna brast, þótt margir misstu trúna og
héldu ekki höfði. Það reyndist mögulegt að
bregðast við mjög erfiðum aðstæðum.
Ef Íslendingar þurfa staðfestingu á því að
þeir hafi til þess getu að stýra sjálfstæðu
þjóðríki, þá þurfa þeir ekki aðeins að horfa
til síðasta áratugar liðinnar aldar, sem var
lengsta stöðugleika- og uppbyggingartímabil
lýðveldisins. Þeir geta ekki síður litið til krepp-
unnar og þeirrar staðreyndar að stofnanir
lýðveldisins stóðust álagið. En áfallið, einkum
hið sálræna, var mikið. Margir eru enn í þörf
fyrir áfallahjálp.
Eins og alltaf, þegar sjálfstraustið bilar, þarf
pólitíska forystu. Það er ekki viðfangsefni
þessa pistils að svara því hvort hún finnst.
Á hinn bóginn er mér ljóst, að meðal þeirra
stofnana, sem stóðust álagið, voru stjórn-
málaflokkarnir. Þeir eru að vísu einna verst
leiknir. En þeir standa enn. Og innan þeirra
Þessar nýju átakalínur urðu til í tvenns
konar gjaldþroti. Annars vegar var
þar um að ræða hrun sameignarhug-
sjónarinnar innan svokallaðs „alræðis
öreiganna.” Þar standa menn lamaðir
eftir, með hugsjónina að vísu, en án
verkfæra til að framkvæma hana. Hins
vegar eru þeir sem trúa á einstaklings-
frelsi og markaðshagkerfi. Þeir trúðu
því um tíma að þeirra hugsjón hefði
sigrað heiminn. En það var verkfærið,
kapítalisminn, sem bar sigur úr býtum.
Nú er heimurinn í þjónustu hans.