Þjóðmál - 01.12.2015, Blaðsíða 57

56 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2015
slíkar sveiflur eru tíðar og miklar, opnast
möguleikar fyrir alþjóðlega spákaupmenn og
fjárfesta til að tryggja sér mikinn ávinning.
Þótt ekki sé um beinan skort að ræða á
orku og matvælum, þá ríkir á þessum sviðum
mikil óvissa um að hægt sé til framtíðar að
tryggja þessi verðmæti með þeim hætti að
umhverfinu sé ekki ógnað. Engin þjóð getur
leyft sér þann munað að sinna ekki þessum
endurreistu frumþörfum.
Nokkur dæmi
Endurreistar frumþarfir tengjast þjóðríkjum í
heimi, sem er fjandsamlegur þjóðerniskennd.
Hér verða tekin nokkur dæmi um sókn nú-
tímans til að höndla þessa nýju þörf.
Nasismanum og nýlenduríkjunum tókst
að gera þjóðernishyggju að glæp. Upp úr
heimsstyrjöldinni risu tvö ofurríki, sem virtust
hafa sigrast á glæpnum. Bandaríkin höfðu
gert það með lýðræði, þótt enn væri óleystur
mikill vandi blökkumanna. Sovétríkin höfðu
hafið sig yfir þjóðríkið með alræði öreiganna,
sem haldið var við með her, lögreglu, gúlagi
og harðræði. Þegar þau hrundu, var þjóðernis-
kennd kúgaðra leppríkja það sem eftir stóð.
Enn er verið að reyna að draga landamærin.
Ein af stærri syndum heimsvaldastefnu
nýlenduþjóðríkjanna var Afríka. Þar höfðu
verið dregin ný landamæri, þvert á tungu,
trúarbrögð, menningu og landfræðilegar
staðreyndir. Þegar nýlenduveldin misstu tökin
á Afríku, urðu þessi landamæri að dapur-
legustu arfleifð nýlendutímans. Ríkin í Afríku,
sem urðu sjálfstæð eftir seinni heimsstyrjöld-
ina voru ekki þjóðríki. Þau voru nýlendusam-
krull. Þau hafa nánast öll orðið fórnarlömb
átaka um auðlindir og verðmæti. Valdastofn-
anir eru ættarsamfélög, sem berjast um
völdin og aðgang að auðlindum og stunda
purkunarlausari fjárplógstarfsemi og glæpi
en dæmi eru um, og er þá langt til jafnað.
Um tveir þriðju hlutar íbúa Afríku eru háðir
sjálfþurftabúskap til að framfleyta sér. Mörg
Afríkuríki eru nú orðin háð innflutningi á
matvælum, þótt landbúnaður njóti víða í
áflunni góðra náttúruskilyrða.
Það var í þessum heimshluta, sem hlutirnir
gerðust hratt í kjölfar kreppunnar 2008.
Þá hækkuðu matvæli skyndilega í verði á
heimsvísu og urðu að mikilvægu þjóðlegu
öryggismáli. Erlend stórfyrirtæki hófu leit
að landbúnaðarlandi til leigu eða kaupa.
Athyglin beindist einkum að Afríku, því
þar voru stjórnvöld víða leiðitöm og opin
fyrir mútum. Leiðandi í þessari nýju tegund
nýlenduhernaðar voru virkustu afsprengi
kapítalismans, vogunarsjóðir og alþjóðlegir
fjárfestingarbankar svo og fullveldissjóðir
(sovereign wealth funds) og alþjóðleg mat-
vælastórfyrirtæki. Þessir nýju og háu nýlendu-
herrar, sem héldu í skyndingu inn á lendur
Afríku, áttuðu sig þá á því að það var kominn
köttur í ból bjarnar.
Kínverjar höfðu hafið sókn inn á víðerni
Afríku um 2000, í leit að hráefni fyrir efna-
hagslegan uppgang sinn og skimandi eftir
aðstöðu til matvælaframleiðslu. Sá var þó
munurinn á Kínverjum og vogunarsjóðum,
að þeir fyrrnefndu ráku langtímastefnu í
Afríku. Þessi áhugi ólíkra afla á Afríku hefur
ýtt undir skyndigróða fámennrar klíku afrískra
ráðamanna, og aukið örbirgð fjöldans.
Þessar aðstæður Afríkubúa voru til í
hnotskurn, í brotakenndri mynd og ófull-
kominni, þegar ég stundaði nám í hagrænni
landafræði í Frakklandi á sjöunda áratug
síðustu aldar og beindi athyglinni einkum
Erlend stórfyrirtæki hófu leit að
landbúnaðarlandi til leigu eða kaupa.
Athyglin beindist einkum að Afríku,
því þar voru stjórnvöld víða leiðitöm
og opin fyrir mútum. Leiðandi í
þessari nýju tegund nýlenduhernaðar
voru virkustu afsprengi kapítalismans,
vogunarsjóðir og alþjóðlegir fjárfest-
ingarbankar svo og fullveldissjóðir
(sovereign wealth funds) og alþjóðleg
matvælastórfyrirtæki. Þessir nýju
og háu nýlenduherrar, sem héldu í
skyndingu inn á lendur Afríku, áttuðu
sig þá á því að það var kominn
köttur í ból bjarnar.