Þjóðmál - 01.12.2015, Síða 81

80 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2015
Már Baldursson, prófessor í Háskólanum
í Reykjavík, og Richard Portes, erlendur
fjármálasérfræðingur, þegið stórfé, alls hátt
í tíu milljónir króna (bls. 173), fyrir skýrslu í
nóvemberlok 2007 um, að allt væri í himna-
lagi í íslenska bankageiranum. (Fé það, sem
Friðrik Már hafi fengið, hafi þó runnið til
Háskólans í Reykjavík.)
Margt er til í lýsingu Inga Freys Vilhjálms-
sonar á íslensku þjóðlífi árin fyrir bankahrun.
Að vísu má deila um, hvernig ber að skipta
þessum árum í tímabil. Allar slíkar skiptingar
eru einfaldanir, en sumar styðjast við traustari
gögn en aðrar. Sterkari rök hníga til dæmis
að því að miða upphaf hins mikla breytinga-
tíma (sem höfundur kallar klunnalega orði,
„nýfrjálshyggjuvæðingu“) við 1991 en 1995,
því að árin 1991–1995 var hagkerfið opnað
og Ísland gerðist aðili að Evrópska efnahags-
svæðinu. Fáir myndu andmæla því, að sú
breyting var afar mikilvæg, skipti eins miklu
máli og sala bankanna. Árin 1991–1995 voru
líka ýmis ríkisfyrirtæki seld og losað um höft.
Flestir myndu líka taka undir það með Inga
Frey, að sala ríkisbankanna tveggja í árslok
2002 hafi markað þáttaskil, en áhrifa hennar
tók að gæta að ráði 2004. Þess vegna er
eðlilegast að skipta þessu tímabili í tvennt,
annars vegar árin frá 1991 til 2004, þegar
sæmilegt jafnvægi var í hagkerfinu og
markvissri stefnu fylgt um að auka atvinnu-
frelsi, og hins vegar árin 2004 til 2008, þegar
auðjöfrar tóku völd, eins og Ingi Freyr lýsir.
Þegar hér var komið sögu, hafði íslenska ríkið
greitt að mestu upp skuldir sínar, en þegar
tölur um erlendar skuldir þjóðarbúsins eru
skoðaðar, sést, að skuldasöfnun bankanna
hófst að ráði árið 2004. Eðlilegt er líka af
annarri ástæðu að miða við árið 2004. Þá
urðu þau tímamót, að forseti Íslands synjaði
svokölluðum fjölmiðlalögum frá Alþingi
staðfestingar, en einn helsti auðjöfurinn, Jón
Ásgeir Jóhannesson í Baugi, taldi þau beinast
gegn sér og barðist hart gegn þeim, enda átti
hann marga helstu fjölmiðla landsins, meðal
annars sjónvarpsstöð, útvarpsstöðvar og
dagblöð. Forsetinn, Ólafur Ragnar Grímsson,
var á þeim tíma í góðu sambandi við Jón
Ásgeir, og kosningastjóri hans frá 1996 var
forstjóri sjónvarpsstöðvar hans.
Af einhverjum ástæðum horfir Ingi Freyr
Vilhjálmsson að mestu fram hjá umsvifum
Jóns Ásgeirs Jóhannessonar árin 2004 til
2008, þótt bók hans eigi að vera um ham-
skiptin þá. Fróðlegt er því að skoða, hvað
rannsóknarnefnd Alþingis segir í skýrslu sinni
(7. b., bls. 190):
„Rannsóknarnefnd Alþingis telur að sam-
þjöppun áhættu hjá íslensku bönkunum
hafi verið orðin hættulega mikil þó nokkru
fyrir fall þeirra. Bæði á þetta við um lánveit-
ingar til ákveðinna hópa innan hvers banka
en jafnframt að sömu hópar hafi myndað
stórar áhættur í fleiri en einum banka. Af
þeim sökum hafi kerfisleg áhætta vegna
útlána verið orðin veruleg. Skýrasta dæmið
um þetta er Baugur Group og fyrirtæki því
tengd. Í öllum þremur stóru bönkunum
og Straumi-Burðarási var Baugshópurinn
orðinn of stór áhætta. Hið sama má segja
um Exista, Björgólf Thor Björgólfsson,
Björgólf Guðmundsson og Ólaf Ólafsson,
þótt áhætta vegna þessara aðila hafi verið
nokkuð minni en Baugshópsins.“
Ekki verður betur séð en rannsóknarnefndin
hafi rétt fyrir sér um þetta, enda er þetta
stutt tölum úr bankageiranum. Sá munur
var einnig á Jóni Ásgeiri annars vegar og
öðrum íslenskum auðjöfrum hins vegar, að
hann átti fleiri og öflugri fjölmiðla og kom
frekar við sögu í stjórnmálum. Í bók sinni
einbeitir Ingi Freyr sér hins vegar að Björgólfi
Guðmundssyni, sem var gjafmildastur allra
auðjöfranna, og er eitt meginstef Inga Freys,
að æ sjái gjöf til gjalda. Björgólfur hafi gert
menn háða sér. Dæmi Inga Freys eru þó ekki
alvarleg. Hann segir frá því, að Landsbankinn
hafi vorið 2004 veitt 160 listamönnum
ókeypis afnot af gamla Hampiðjuhúsinu
við Brautarholt í Reykjavík. Björgólfur hafi
ekki viljað taka þátt í afhendingu hússins, ef
Snorri Ásmundsson myndlistarmaður veitti
því viðtöku. „Snorri hafði meðal annars verið
tekinn fyrir ölvunarakstur og handtekinn með
fíkniefni auk þess að hafa lýst því fyrir að hann
hygðist bjóða sig fram til embættis forseta