Þjóðmál - 01.03.2020, Síða 88

86 ÞJÓÐMÁL Vor 2020
sjá illan ásetning í öllu. Staðreyndin var sú að
auk óprúttinna ævintýramanna voru margir
sem héldu af stað frá Evrópu sannfærðir um
að þeir væru að færa innfæddum blessun
siðmenningarinnar. Róttæklingunum yfirsást
líka sú staðreynd að bæði keisarinn og
páfinn, æðstu yfirvöld í Evrópu, höfðu ítrekað
fordæmt illa meðferð innfæddra og gert
ýmislegt til að að vernda hagsmuni þeirra. En
árekstur menningarheimanna var afleiðing
af iðnbyltingunni og hnattvæðingunni,
ópersónulegum öflum sem enginn gat haft
fulla stjórn á.
Jafnréttisiðnaðurinn verður til
Staða blökkumanna í Ameríku var ein
arfleifð þessarar sömu hnattvæðingar. Þegar
þrælaverslunin komst á almennt vitorð í lok
átjándu og byrjun nítjándu aldar höfðu Evrópu-
ríkin þó raunar fljótt lagt algjört bann við
henni. Flestir landsfeður Bandaríkjanna voru
líka fullmeðvitaðir um að frelsisyfirlýsingin og
stjórnarskráin, sem samdar voru undir áhrifum
frá Locke, fælu það ótvírætt í sér að staða
blökkumanna í hinu nýja lýðveldi gæti ekki
staðist til lengdar. Innflutningur nýrra þræla
var enda bannaður með lögum árið 1807, um
leið og stjórnarskráin leyfði. Staða þrælanna
varð svo tilefni borgarastríðs, sem varð til
þess að Lincoln forseti lýsti yfir frelsun þeirra
árið 1863. Þetta segir ýmislegt um siðferðis-
tilfinningu Vesturlanda á meðan þrælahald
tíðkast enn sums staðar í heiminum, ekki síst
Mið-Austurlöndum og Afríku. Í Suðurríkjunum
leið þó langur tími án þess að blökkumenn
fengju að njóta þess jafnréttis fyrir lögum
sem þeir nutu nú á pappírnum.
Kjör Johns F. Kennedy í embætti forseta árið
1960 vakti væntingar um að alríkisstjórnin léti
meira til sín taka til að þrýsta á um umbætur
í Suðrinu. Árið 1963 sendi stjórn hans enda
Bandaríkjaþingi frumvarp að eins konar
jafnréttislögum, sem bönnuðu mismunun á
grundvelli kynþáttar, litarháttar, kyns og
þjóðernisuppruna. Lögin mættu hins vegar
andstöðu í þinginu á þeim grundvelli
að þau brytu gegn stjórnarskrárvörðum
rétti einkaaðila til að haga málefnum sínum
eins og þeim sýndist réttast. Sú sorg og
geðshræring sem fylgdi morðinu á Kennedy í
nóvember árið 1963 átti hins vegar ríkan þátt
í því að eftirmanni hans í embætti, Lyndon
Johnson, tókst að koma lögunum í gegnum
þingið. Eins og Johnson orðaði það í ræðu
frammi fyrir báðum deildum þingsins gæti
„engin minningar- eða lofræða betur heiðrað
minningu Kennedys forseta en skjót setning
laganna sem hann barðist svo lengi fyrir“.
Með setningu laganna myndi þingið tryggja
arfleifð hins fallna forseta.
En eins og Christopher Caldwell rekur í bók
sinni, Öld réttindanna, áttuðu ekki allir sig
fyllilega á því hvað þeir voru að styðja. Því þó
að ríkur stuðningur væri við lagalegt jafnrétti
blökkumanna höfðu lögin mun víðtækari
afleiðingar. Bann við „mismunun“ hljómar
auðvitað eins og sjálfsagt réttlætismál,
sem allir geta verið sammála um. En lögin
vöktu í raun áleitnar spurningar um það hvar
eðlileg mörk milli opinbers valds og frjálsrar
ákvarðanatöku einkaaðila ættu að liggja.
Einn meginvandinn var sá hver ætti að meta
hvort um væri að ræða ólöglega mismunun,
með hvaða hætti og á hvaða forsendum.
Afleiðingin var sú að leggja til hliðar
grundvallarreglu frjálslynds samfélags um
aðskilnað ríkisins og hins borgaralega
samfélags. Það var einmitt á þeim forsendum
sem margir lögðust gegn setningu laganna.
Einn þeirra var heimspekingurinn Leo
Strauss, sem var sjálfur flóttamaður frá
Þýskalandi þjóðernissósíalismans og þekkti
vel þá mismunun sem gyðingar höfðu þurft
að þola í gegnum tíðina, en taldi þó að sú
opinbera valdbeiting sem nauðsynleg yrði til
að framfylgja lögunum myndi ganga of nærri
hinu frjálslynda samfélagi.
Framlag háskólasamfélagsins til þessarar
umræðu var svo það að búa til ýmiss konar
hæpin vísindi, sem skiptu öllum einstaklingum
í hópa eftir kyni, húðlit og öðrum ytri
einkennum og hófu að greina samfélagið
byggt á þeirri hæpnu forsendu að hlutfall
mismunandi hópa hlyti alls staðar að eiga að