Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2004, Síða 33

Sigurjón Einarsson
Smálegt um
Aldamótabókina,
þó einkum um austfirskar
söngtöflur
r
rið 2001 voru 200 ár liðin síðan
svokölluð Aldamótabók kom út,
sem hét reyndar fullu og réttu nafni
„Evangelisk - kristileg Messusöngs- og
Sálmabók að kominglegri tilhlutan saman-
tekin til almennilegrar brúkunar í kirkjum
og heimahúsum“.
Útgáfa þessarar bókar olli þáttaskilum í
helgihaldi okkar Islendinga. Vissulega hlaut
hún misjafna dóma, varð skotspónn
nokkurra skálda og hlaut uppnefnið
„Leirgerður“ bæði vegna prentstaðar
(Leirárgarða) og innihalds sem að sumra
mati var hálfgerður leirburður. Samt velti
hún brátt úr sessi hinni fornu messu-
söngsbók „GrallaranunE sem á hafði verið
sungið í kirkjum landsins í meira en 200 ár
eða frá því er Guðbrandur Þorláksson
Hólabiskup lét prenta hann á Hólum árið
1594. Sá er vaskast gekk fram í útgáfu
Aldamótabókarinnar var tvímælalaust
Magnús Stephensen dómstjóri (1762-1833).
Hann fylgdi því jafnframt fast eftir að nýja
bókin yrði sem allra fyrst tekin í notkun og
Vallaneskirkja, byggð 1858 af Þorgrími Jónssyni
snikkara á Gilsá. Teikning í eigu Ljósmyndasafns
Austurlands.
hafði til þess alla burði, einn valdamesti
maður þjóðarinnar á þeirri tíð með
biskupinn Geir Vídalín sér við hlið. Auk
þess var hann eigandi einu prentsmiðju
landsins eftir að samþykkt var að Hóla-
prentsmiðja yrði sameinuð Leirárgarða-
prentsmiðju árið 1799. Með sameiningunni
varð Magnús allsráðandi um bókaútgáfu á
Islandi sem var ekki ónýtt fyrir mesta
forvígismann og boðbera upplýsingar-
stefnunnar.
Fyrir útgefendum þessarar bókar,
dómstjóra og biskupi, vakti fyrst og fremst
að bæta kirkjusönginn og færa sönglíf
íslendinga til samræmis við sönghætti í
Danmörku. Einnig stefndu þeir að því, að
sálmasöngurinn öðlaðist nýjan og traustan
sess í helgihaldinu. Þeir litu svo á að
hlutverk sálmanna væri fyrst og fremst að
skírskota til boðunar prestsins í predikun-
inni. Þetta útskýra þeir í formála: Nú eigi
prestarnir að hafa frjálst val um hvað sungið
sé en ekki vera bundnir af sálmavali hvers
helgidags eins og „Grallarinn“ gerði ráð
fyrir; í honum var ákveðið hvaða sálmar
sungnir skyldu hvern helgan dag.
Strax í upphafi formálans ræða
útgefendurnir tilgang bókarinnar og telja
31