Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2004, Side 118

Múlaþing
Heiðargœs merkt í Skagafirði. Þar verpa þœr á láglendi. Ljósmynd: Halldór W. Stefánsson
hreiðrið. Varppar reynir að koma sér upp
hreiðri á sama stað ár eftir ár, jafnvel í sama
buskanum en sama hreiðrið er sjaldan notað
aftur og alls ekki ef varp hefur misfarist þar
áður. Athugun bendir til þess að kvenfugl
gerir sér hreiður á svipuðum slóðum og í
kjörlendi þar sem hún klaktist sjálf í
heiminn. Með slíku staðar- og kjörlendavali
má segja að vörp haldist í byggð.
Grágæsir hafa fundist verpandi í
mýrum, móum, melum, kjarri, eyjum og
hólmum í ám og vötnum. Á skurðbökkum
og í skurðsendum og á skurðhraukum. Á
klettasyllum og í giljum og klettabrúnum,
hlíðum og brekkum og í hrauni og á fleiri
stöðum. Ekki er þar með sagt að hún verpi
hvar sem er því grágæsin er afar vandlát á
hreiðurstæðið sjálft. Sjaldan er styttra á
milli hreiðra en 100 metrar en á nokkrum
stöðum má finna hreiður þar sem styttra er
á milli, en svo þétt vörp eru ekki á hverju
strái. Mikil óhagkvæmni getur fylgt svo
þéttu varpi þar sem hætta steðjar að öllum
hreiðrunum ef hætta steðjar að einu þeirra,
hamfarir og eggjataka leika slík vörp oft
illa.
Varptími pars ræðst mikið af tíðarfari.
Það tekur kvenfuglinn um tíu daga að verpa
fimm eggjum, egg kemur annan hvern dag.
Meðan á varpi stendur getur það tekið
kvenfuglinn þrjár til fjórar klukkustundir að
fara á hreiður. Á meðan lætur karlfuglinn
lítið á sér bera og fylgist vel með öllu og
lætur vita ef hætta er á ferðum. Kvenfuglinn
byggir upp og bætir við hreiðurefnum í
hvert skipti sem nýju eggi er orpið og getur
hreiðrið orðið allstór dyngja. Það er eðlilegt
að fuglinn hylji egg í hreiðri áður en það er
yfirgefið og því ætti fólk að hylja egg í
hreiðrum sem komið er að, ef fugl hefur
fælst af því. Útungunin tekur um 26 til 29
daga.
Framan af útungunartímanum liggur
kvenfuglinn þolinmóður á en karlfuglinn
116