Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2004, Qupperneq 126

Múlaþing
5. tafla. Hlutfallsleg dreifing tcgundanna samkvæmt vortalningum Í992-1997 milli inn- og útsveita.
Innsveitir 78 staðir. % IJtsveitir 58 staðir, %
Grágæs 32 68
Heiðagæs 95 5
Helsingi 20 80
Álft 53 47
Af þeim sex mánuðum sem grágæsin
dvelur hér á landi eyða þær um tveimur til
þremur mánuðum á ræktuðu landi. Þegar
fæða gæsanna er skoðuð kemur í ljós að
hún er afar margvísleg. Gæsin tekur
venjulega fyrst bestu plöntuhlutana sem
gefast hverju sinni. Þær bíta talsvert af arfa
og túnfífli sem teljast til illgresisplantna og
gera ungarnir mest af því. Plöntuætur eins
og gæsir þurfa að innbyrða sand til að brjóta
niður fæðuna í meltingarveginum. Skordýr
eru einn hluti fæðunnar. Af þeim taka
gæsirnar einna helst flugur, fiðrildi og
Sven ir Thorstensen, „fuglamerkingamaður “ við
merkingar í Mývatnssveit.
Ljósmynd: Halldór W. Stefánsson.
köngulær. Þá éta gæsirnar nokkuð af mold
sem einna greinilegast er við gamlar tóftir
selja sem eru í niðurníðslu. Á vorin má sjá
gæsirnar stíga hálfgerðan steppdans á lítt
freðinni gróðursnauðri jörðinni um leið og
þær sía annað hvort æti eða vatn og eða
önnur næringarefni úr steppunni, eða rétt
fyrir framan hana. Atferli þetta er ekki
algengt meðal grágæsa en sumar hverjar
virðast notfæra sér þessa aðferð til
fæðuöflunar.
Grágæsin er fljót að aðlaga sig breyttum
aðstæðum og koma henni ýmsar nýjungar í
fælingu sjaldnast á óvart. I þessu samhengi
má nefna hversu fljót hún er að átta sig á
hinum margvíslegum fælum sem eru til
þess ætlaðar að fæla hana og frænkur
hennar burt af beitilandi en eru henni oftast
hættulausar. Á Úthéraði hefur verið mikið
um nýræktir sem hafa komið sér einkar vel
fyrir grágæsimar.
Á haustin þegar flestar plöntur eru
sölnaðar og næturfrost hafa staðið yfir um
nokkurt skeið virðist sem gæsirnar taki
rætur og ber auk gróðurs á láglendi.
Grágæsin sækir í fæðu á haustin upp í allt
að 600 metra hæð yfir sjó.
Tjón af völdum grágæsa og bætur?
Það fer mikið eftir ástandi jarðvegsins í
ræktuðu landi á vorin hvernig gæsirnar fara
með svörðinn. Fuglarnir sækja mest í
nýræktir, kartöfluflög, kornakra og bleytur
og polla í túnum. Meðan frost er í jörð er
plantan bitin ofarlega. Þegar jarðvegurinn
þiðnar reyna fuglarnir að ná til grasrótar-
124