Saga - 2015, Blaðsíða 72

heldur hafi hann orðið að sverja konungi „lútherskan“ trúnaðareið
í síðari utanför sinni, hvað svo sem persónulegri afstöðu hans eða
sannfæringu leið. Þó er ekki fallist á eldri túlkanir þess efnis að slíkir
trúnaðareiðar hafi ráðið mestu um aðgerðaleysi hans í úrslitaátök-
unum um siðaskiptin í landinu. Það virðist full-formleg afstaða
þegar um líf og dauða náinna ættmenna var að ræða og síðar minn-
ingu og æru föður og bræðra. Sigurður hafði tvívegis farið utan á
óróleikatímabilinu eftir 1533 og því, öfugt við föður sinn og bræður,
kynnst ástandi og þróun mála við hirðina að einhverju leyti af eigin
raun. Hlýtur það í seinni ferðinni að hafa sannfært hann um sigur
lútherskunnar og að eina framtíðarvonin væri fólgin í samvinnu um
siðbót og siðaskipti. Þá gæti verið að sá húmanismi sem honum hef-
ur hér verið eignaður hafi í einhverjum mæli opnað hann fyrir
kirkjugagnrýni og umbótastefnu (reformism). Samskipti hans við
siðbótarmenn erlendis veturinn 1542–1543 og eftir það hér heima,
sem og sá trúnaðareiður sem hann hefur þá unnið, eru líkleg til að
hafa knúið hann til umhugsunar um og uppgjörs við siðbótarhug-
myndirnar sem kom endanlega fram í bréfi hans á páskum 1554.
Hér er litið svo á að í bréfinu komi fram yfirvegað mat byggt á raun-
hæfri innsýn í siðaskiptaþróunina í þungamiðju danska ríkisins.
ekkert virðist benda til að Sigurður hafi verið óeðlilega eða áberandi
á eftir öðrum í þessu efni. Þvert á móti er litið svo á að yfirlýsingu
sína hafi hann einmitt ritað vegna þess að hann hafi verið tiltölulega
fljótur til að breyta helgisiðum í prestakalli sínu og því talið ástæðu
til að gera sérstaka grein fyrir þeirri ákvörðun sinni.
Auk þess sem Sigurður er hér talinn hafa tekið „upplýsta
ákvörðun“ um siðbótarmálefnið gæti verið að ákveðin persónuein-
kenni, og þá frekar ást á friðnum en skynsemis- eða „kaldhyggja“,
hafi valdið nokkru um að Sigurður sneyddi hjá átakastefnu föður
síns og bræðra.
Líklegt er að ýmsum samtíðarmönnum Sigurðar Jónssonar í
prestastétt hafi verið líkt farið og honum, hafi á einhverju árabili
gert upp hug sinn og í áföngum þokast til aukins fylgis við siðbót
og siðaskipti. Margir hafa haft takmarkaðri hvata og forsendur til
þess en hann. Margir úr röðum presta hafa væntanlega aldrei farið
í gegnum slíkt endurmat og látist jafn „miðalda-kaþólskir“ og þeir
vígðust og aldrei komið á siðaskiptum í sóknum sínum. Siðaskipt -
um í Hólabiskupsdæmi hefur því ekki lokið 1554. Líklegt er að þau
hafi að nokkru leyti farið fram í takt við kynslóðaskipti í prestastétt,
hjalti hugason70
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 70