Saga - 2015, Blaðsíða 139

reynist nógu sterkur gæti nýbókfesta að vísu reynst gagnlegt hugtak
til að lýsa viðhorfi þeirra til heimilda sinna, en hætt er við að ein-
hverjum þætti hugtakið ekki nógu lýsandi fyrir afstöðu sína. Sjálfur
skal ég hins vegar gangast við því. Þessi aðferð tekur mið af öllum
kenningum en velur þá leið sem áreiðanlegust er miðað við til -
teknar forsendur. Hún er kjörin leið til rannsóknar á ritöld Íslend -
inga á miðöldum. Þess vegna set ég spurningarmerki við að Gunnar
karls son kenni rannsóknaraðferð Sveinbjarnar Rafnssonar við
nýbók festu, enda er ekkert í henni sem bendlar hana sérstaklega við
gömlu bókfestukenninguna annað en það að Sveinbjörn hefur fyrst
og síðast áhuga á ritheimildum. Til rannsókna á söguöld á Íslandi,
sem eins mætti nefna forsögulegan tíma þar sem engar ritaðar
heim ildir eru til frá þeim tíma, höfum við því miður engin sambæri-
leg tæki jafnáreiðanleg og nýbókfestu. Þar verður að taka annars
konar áhætt u.
Helsta hættan við nýbókfestu er að fræðimaðurinn tileinki tíðar-
anda ritunartímans einhver atriði sem í raun og veru eiga sér fornar
rætur og endurspegla allt annað samfélag en það sem liggur til
grundvallar rannsókninni, að hann telji tiltekin atriði í textanum
vera ungleg þegar þau í raun eru forn. Ég tel þó að hverfandi líkur
séu á því að þetta gerist. Í fyrsta lagi búum við þegar við mikinn
grunn þverfaglegra rannsókna í miðaldafræðum sem hverjum fræði -
manni er ljúft og skylt að kynna sér til hlítar áður en hann dregur
sínar ályktanir. enda er nýbókfesta ekki lokuð kenning sem fyrr
segir heldur galopin, þótt gagnrýnin sé. Í öðru lagi benda flestar
rannsóknir til þess að það samfélag sem bókmenntirnar endurspegli
sé einatt það samfélag sem ritarar bókmenntanna sjálfir þekktu; sú
heimsmynd sem í þeim birtist er ekki heimsmynd sögualdar, vík -
inga eða heiðinna goðadýrkenda heldur kristinna lærdóms manna
sem festa vildu Íslandssöguna í samhengi sögu veraldarinnar allrar,
í samhengi þeirrar krónólógíu og týpólógíu sem kristin heimsmynd
markaði þeim. einmitt fyrir þær sakir er svonefnd nýbókfesta regla
í heimildarýni miðaldafræðinga en ekki undantekning.
Rannsóknir á norrænum miðaldabókmenntum hafa kannski um
of beinst að áreiðanleika heimilda, „sagnfræðileika“ eða sanngildi
þeirrar sögu sem þær segja og rótum sögunnar allt aftur í forneskju,
fremur en að gildi þeirra sem bókmenntaverka og þýðing þeirra
fyrir síðmiðaldir hafi verið skoðuð með viðhlítandi hætti. Mér finnst
stundum gleymast að skoða innihaldið af því pakkinn er svo falleg -
ur og það þarf að geyma pappírinn fyrir næstu jól; sannleiksgildi
ný bókfestukenning? 137
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 137