Saga - 2015, Blaðsíða 117

egill er með öðrum orðum ósáttur við þá nálgun sýningarinnar
að stilla viðfangsefninu upp sem brotakenndu, sem mismunandi
sjónarhornum sem þó sýna aldrei heildstæða mynd. Þess í stað
virðist hann kalla eftir hefðbundinni upphafningu á glæstum afrek-
um þjóðarinnar. Handritin. Bestu listaverkin. Bókmenningin. Skáld in.
Þessi stöðluðu og síendurteknu leiðarstef í sköpun þjóðar ímynd ar
Íslendinga sem menningarþjóðar er sameinist í kringum passíu -
sálma og fornsögur. Áhersla hans á virðingarsess hússins sem hýsir
sýninguna, að steinsteypan umhverfis gripina kalli á tiltekinn virð -
ingarstaðal upphefðar og glæsileika sem þessi sýning uppfylli ekki,
er af sama meiði.
Sú áhersla er ekki ný af nálinni. Húsið sjálft var byggt af fyrstu
heimastjórn Íslands á fyrsta áratug 20. aldar til að hýsa höfuðsöfn
landsins, sem höfðu um langan tíma verið á vergangi. Það var reist
á tímum þjóðernisvakningar og framfaratrúar og var hugsað sem
táknmynd fyrir glæsta framtíð þjóðarinnar sem þó myndi byggja á
menningararfi sínum: sögunum, handritunum, bókmenningunni. Á
þeirri ímynd byggðu Íslendingar tilkall sitt til þess að teljast sjálf -
stæð menningarþjóð á meðal þjóða, enginn eftirbátur annarra. Stærð
og stíll hússins og íburður þess, sem þingmaðurinn og helsti gagn -
rýnandi byggingarinnar, Þórhallur Bjarnason, síðar biskup Íslands,
kallaði „egipzk[a] byggingarsýki“, undirstrikaði þannig framtíðar-
drauma stjórnmálamanna þess tíma og þá sjálfsmynd sem þeir
ætluðu þjóðinni. Það var, með orðum Guðmundar Hálfdanarsonar
sagnfræðings, „óður til íslenskrar bókmenningar“.9
Höfuðsöfnin sprengdu húsið fljótt utan af sér og hurfu á braut
eitt af öðru. Síðust til að fara voru Landsbókasafn og Þjóðskjalasafn,
sem voru í húsinu fram á síðasta áratug 20. aldar. Þá hófust stjórn-
málamenn aftur handa við að upphefja steypuklumpinn, nú í bún-
ingi Þjóðmenningarhúss. Þáverandi forsætisráðherra, Davíð Odds -
son, helgaði húsið „þjóðinni allri, menningu landsins og sögu þess“
í vígsluræðu sinni og sagði það trú sína að húsið ætti um langan
tíma eftir að hýsa „þjóðarsál“ Íslendinga sem þar mundi eiga „lög-
heimili“ sitt.10 Þjóðmenningarhúsið átti að skipa virðingarsess sam -
(marg)brotin sjálfsmynd þjóðar 115
9 Guðmundur Hálfdanarson, „Safnahúsið — varðkastali og forðabúr íslenskrar
þjóðernistilfinningar?“ Safnahúsið 1909–2009: Þjóðmenningarhúsið. Ritstj. eggert
Þór Bernharðsson (Reykjavík: Þjóðmenningarhúsið, 2009), bls. 50–61, beinar
tilvitnanir á bls. 54 og 57.
10 „Hús með sál og góða samvisku“, Morgunblaðið 26. apríl 2000, bls. 32.
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 115