Saga - 2015, Blaðsíða 135

huga að varðveislutími Íslendingabókar endurspeglar ekki ritunar-
tímann. Róttækari er þessi heimildarýni ekki og ég get ekki hugsað
mér sjálfsagðari fyrirvara við meðhöndlun jafn flókinna heimilda og
Íslendingabókar.24
en það er auðvitað ekki sama hvernig við notum heimildirnar.
Heimildir á við Íslendingabók eða Íslendingasögur er ekki hægt að
nota sem leifar á sama hátt og til dæmis skjöl þar sem þær endur-
spegla alltaf túlkun höfundar á atburðum og hún inniheldur í senn
hugmyndafræði hans, skoðanir og jafnvel tilbúning hans eða rang-
færslur.25 einmitt fyrir þær sakir er það sem Gunnar nefnir nýbók-
festu í raun og veru í samræmi við hefðbundna heimildarýni vest-
rænna miðaldasagnfræðinga, og mætti þar til að mynda taka þýska
sagnfræðinginn Walter Goffart (f. 1934) sem dæmi. Það er vissulega
hefð fyrir því á Íslandi að nota frásagnir sem leifar um annað en
viðhorf höfundar. Svo sama dæmi sé viðhaldið er enn hangið á
Íslendingabók sem heimild um landnám fremur en um Ara fróða,
en það er sagnfræði sem tíðkast óvíða annars staðar en á Íslandi.
engum öðrum en Íslendingum kæmi til hugar að líta á Íslendinga -
bók eða Landnámabók sem heimildir um hið sögulega landnám
Íslands.26 við getum ekki tínt úr þeim einhver atvik eða staðreyndir
um það hvernig landnámið raunverulega átti sér stað. Aftur á móti
eru Íslendingabók og Landnáma ótvíræður vitnisburður um hug-
myndir og viðhorf höfunda sinna til landnámsins. Þær rekja ekki
ný bókfestukenning? 133
24 Um þetta segir Sveinbjörn Rafnsson: „Þegar bent er á að heimildin er skráð
meira en hundrað árum síðar en atburðir þeir sem hún greinir frá að eigi að
hafa gerst verður ljóst að heimildin stenst ekki gagnrýniskröfur um ritunar -
tíma sem næst atburðunum, gleymska og gáleysi geta þar leikið lausum hala,
að ekki sé minnst á ómeðvitaðar tilhneigingar, með vitaðan áróður og lærðan
tilbúning. en hvernig sem þessu er farið er ljóst að Íslendingabók er beinn vitn-
isburður um þær hugmyndir sem Ari Þorgilsson, og væntanlega Teitur Ís -
leifsson, gerðu sér eða vildu gera sér um kristnitökuna. Í þeirri merkingu
verður Íslendingabók ekki flokkuð sem frásagnarheimild, hún verður óyggj-
andi sögulegur vitnisburður um hugmyndir sagnaritara í upphafi tólftu aldar
um kristnitökuna.“ Sjá Sveinbjörn Rafnsson, „Um kristnitökufrásögn Ara
prests Þorgilssonar“, Skírnir 153 (1979), bls. 167.
25 ekki svo að skilja að jafnvel formlegustu skjöl geri það ekki líka, en þau gera
það ekki í jafn afdrifaríkum mæli og þegar sögulegir atburðir eru túlkaðir og
söguskoðun er mótuð.
26 Um þetta hélt Ármann Jakobsson áhugavert erindi hjá Miðaldastofu, „Sann -
leikurinn er ekki í bókum: Landnámabók og landnám Íslands“, þann 30. apríl
2015.
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 133