Úrval - 01.07.1954, Blaðsíða 33

MIKILMENNIÐ ALBERT EINSTEIN
31
fram úr í fræðilegum rannsókn-
um í háskóla, flugeldum hug-
kvæmninnar leiftraði ekki frá
þeim, Allir þrír virtust hæg-
látir miðlungsmenn í skóla og
háskóla. Allir þrír unnu afrek
sín utan háskóla, í einveru og
óþýðri rannsókn. Og allir þrír
áttu til að bera þann heiða ein-
faldleik, er einkenndi sýnir ein-
setumanna fyr.r á öldum.
Ég skal rekja nokkur æfiat-
riði Einsteins þessu til áherzlu.
Hann er af gyðingaættum, fædd-
ur í Suður-Þýzkalandi fyrir
hálfum áttunda tug ára, 14.
marz 1879, faðir hans var ekk-
ert stórmenni, hann stundaði
viðskipti, og þau gengu sjaldan
nógu vel. Hann flutti til Sviss
og síðar til Italíu í leit að meiri
hamingju. Drengurinn Albert
var skilinn eftir í skóla í Þýzka-
landi en strauk þaðan. Síðar
gekk hann í skóla í Sviss, og
hann hefur sjálfur lýst þeim
erfiðleikum er hann átti við að
stríða í námi. Hann hafði lítinn
áhuga á miklu af námsefninu,
jafnvel í sinni aðalgrein, er var
eðlisfræði. Ekki blés honum
heldur byrlega að loknu há-
skólanámi, hann varð að láta
sér nægja minni háttar starf á
svissnesku einkaleyfaskrifstof-
unni. En þar hafði hann gott
næði til hugsunar um hugðar-
efni sín, og hann vann enn á
sama stað, þegar fyrstu meiri-
háttar ritgerðir hans birtust
árið 1905.
Þetta ár, 1905, var hans
furðuár, annus mirábilis. Á því
ári sendi þessi tuttugu og sex
ára gamli maður frá sér ritgerð-
ir, er mörkuðu óvenjuleg fram-
faraspor í þremur greinum eðl-
isfræðinnar: ljósfræðinni; skýr-
ingunni á hreyfingum þeim, sem
kenndar eru við Brown (iði
smæstu agna í vökva eða tó-
baksreyk); og loks afstæðis-
kenningin fyrri, sem oft er
nefnd hin sérstæða, til aðgrein-
ingar frá hinni síðari, hinni al-
mennu. Almenningur tengir
nafn Einsteins afstæðiskenn-
ingunni og engu öðru. Það er
engin ósanngirni, því að afstæð-
iskenningin er áreiðanlega mesta
einstakt afrek hans, bæði vegna
þess hve mikilli byltingu hún olli,
og þó ekki síður vegna hins, hve
aleinn hann vann á þessu sviði.
Aftur á móti voru afrek hans á
hinum sviðunum tveimur ná-
tengd hinni nýju eðlisfræði
kvantanna. Max Planck lagði
grundvöll þessara vísinda um
aldamótin, við þau hefur fjöldi
ungra og gáfaðra eðlisfræðinga
glímt og glímir reyndar enn.
Og samt er það svo, að þótt
djörfustu og heilsteyptustu hug-
myndir Einsteins fjalli um af-
stæðiskenninguna, þá má ekki
gleyma því að hann var einnig
brautryðjandi á sviði kvanta-
fræðanna. Allt sem Einstein
gerir á þessu örlagaári ber sama
tignarmerki einfaldleikans. Því
er stefnt beint að hjarta eðlis-
fræðinnar.
Kannske ég taki snöggvast að