Læknaneminn - 01.09.1981, Blaðsíða 9

ur slökun á kviðvöðvum, er hendi þrýst flatri á efri
hluta kviðar, þannig að fingur snúi rifjaboganum.
Síðan er sjúklingurinn beðinn um að draga djúpt að
sér andann, og um leið er báðum höndum þrýst sam-
an. Venjulega er ekki hægt að finna fyrir eðlilegum
nýrum á þennan hátt. Standi nýra hins vegar neðar-
lega eða sé stækkað af einhverjum orsökum, t. d.
vegna æxlis, má finna það ganga niður á milli fingra
beggja handa. Ekki er óvenjulegt að finna fyrir neðri
pól lágstæðs hægra nýra (nephroptosis) hjá grönn-
um konum (mynd 1). Stækkun á háðum nýrum
bendir til, að í þeim séu lilöðrur (polycystisk). Hins
vegar er hydronephrosis algeng orsök fyrir stækkun
á öðru nýra, og er það þá venjulega vel hreyfanlegt.
Erfiðara er að hreyfa til nýra, þegar æxli er til stað-
ar.
líris. Þar sem briskirtillinn liggur djúpt í kviðar-
holi, er yfirleitt ekki hægt að finna fyrir honum við
þreifingu, nema hann sé verulega stækkaður, t. d. af
völdum æxlis eða cystu. Pseudocystur í brisi eru af
ýmsum stærðum og geta jafnvel fyllt út í mestan
hluta kviðarhols.
Lifur. Þreifað er eftir neðri brún lifrar rétt utan
við hægri rectusvöðvann. Lifrarröndin gengur 1—3
sm niður við djúpa innöndun og er þá venjulega
finnanleg. Eymsl geta fylgt, þegar lifrarröndin renn-
ur undir fingur þess sem skoðar, jafnvel þótt lifrin
sjálf sé eðlileg. Að sjálfsögðu eru þessi eymsl meira
áberandi, ef lifrin er bólgin. Ekki má meta stærð
lifrar eingöngu eftir því, hversu marga sentimetra í
miðclavicularlínu lifrarröndin er neðan við rifja-
boga. Nauðsynlegt er að nota bank til að ákvarða
stærðina og verður vikið að því nánar síðar. Afstaða
neðri brúnar lifrar til rifjaboga fer eftir stöðu þind-
ar. Þegar þindin er lágstæð, t. d. hjá sjúkingum með
lungnaþembu, er hún færð talsvert niður í kvið, án
þess að um lifrarstækkun sé að ræða. Einnig skiptir
líkamsbyggingin máli. Þannig gæti neðri lifrarbrún
verið finnanleg nokkra sentimetra neðan við rifja-
boga hjá renglulegu fólki en ekki hjá þeim, sem eru
breiðvaxnir. Lögun lifrar er nokkuð breytileg. Þar
má til nefna svokallaðan Riedel’s lappa, sem er nokk-
urs konar tungulaga framlenging af hægri lifrar-
lappa. Finnst fyrir honum hreyfanlegum hægra meg-
in í kvið, og getur hann náð niður að hægri crista
iliaca. Við þreifingu er stundum erfitt að greina á
milli Riedel’s lappa og gallblöðru, lágstæðs nýra og
jafnvel æxlis. Má þá nota ísotópaskann til aðgrein-
ingar.
Veruleg lifrarstækkun finnst helst hjá sjúklingum
með meinvörp, hjartabilun og fituíferð. Finnst þá
oft fyrir vinstri lifrarlappa í epigastrium einhvers
staðar á milli processus xiphoideus og nafla. Þegar
stækkuð lifur er þreifuð í djúpri innöndun, gefst
tækifæri til að gera sér grein fyrir yfirborði hennar,
t. d. hvort hún er þétt átöku og aum með ávalri brún
eins og í hjartabilun eða hörð og hnútótt eins og við
meinvörp. Tricusipidal lokugalli er venjuleg orsök
fyrir púlserandi lifur, en æðasláttur þar á sér stað
seint í systólu, og finnst með því að þrýsta létt á
lifrina um leið og þreifað er eftir slætti í carotisæð.
Finnst þá æðasláttur í lifrinni á eftir púls í carotis-
æðinni.
Gallblaðra. Gallblöðrubotninn er þar að finna,
sem hægri rifjabogi mætir ytri brún hægri rectus-
vöðvans. Venjulega finnst ekki fyrir gallblöðru,
nema um sjúklegt ástand sé að ræða. Rráðri gall-
blöðrubólgu fylgja eymsl í gallblöðrustað, og andi
sjúklingur inn hægt og cljúpt, meðan fingrum er
þrýst þétt undir hærgi rifjaboga, grípur hann andann
á lofti af sársauka (Murphy’s sign). Stífli steinn
ductus cysticus, má finna fyrir bólginni gallblöðru.
Stíflist ytri gallvegir, t. d. af völdum briskrabba,
fylgir stækkun á gallblöðru án teljandi eymsla
(Courvoisier’s law). Þegar steinn veldur stíflu á ytri
gallvegum og um leið gulu, þarf ekki að búast við
stækkun á gallblöðru, þar sem langvarandi bólga og
bandvefsmyndun hindra þenslu hennar.
Milta. Hjá heilbrigðu fólki er milta ekki finnan-
læknaneminn
7