Læknaneminn - 01.09.1981, Blaðsíða 14

augu (mongolid eða ante-mongolid) með húðfell-
ingum í innri augnkrókum? Eru óeðlilegar hreyf-
ingar í andliti (tics), kækir eða kippir?
Augu allra barna þarf að skoða sérstaklega. Hjá
kornabörnum þarf að athuga, hvort augu eru symme-
trisk, ljósop eins og jöfn báðum megin og hvort þau
dragast saman við ljósáhrif. Þá þarf að lýsa inn í
augun til þess að útiloka, að um matta augasteina
(cataract) geti verið að ræða. Hjá eldri börnum þarf
að athuga augnhreyfingar, sjónskerpu, viðbrögð ljós-
opa við ljósi og accommodation, augnop (rima
oculi), útferð og táraframleiðslu. Augnhotnaskoðun
þarf einnig að gera.
Nef er mikilvægt að athuga þegar eftir fæðingu.
Hvort báðar nasir séu opnar, því að barnið á mjög
erfitt með að drekka og jafnvel anda ef nasagöngin
eru lokuð. Lögun nefsins, útferð úr nefi eða blæð-
ingu og hreyfingar á nasavængjum. Allt þetta þarf
að skoða.
Munnur: Fyrst skal athuga varir, lögun og ytra
útlit, t. d. skarð í vör eða bláma á vörum (cyanosis).
Sprungur í munnvikum, sár á slímhúðum, góma og
tennur, tungu og hreyfingar hennar. Skoða skal kok,
hreyfingar gómboga og tonsillur.
Eyru: Stærð og lögun ytri eyrna þarf að taka eftir
og staðsetningu þeirra. Þau börn er hafa lágstæð
eyru, hafa oft aðra meðfædda galla. Heyrnarprófun
á að gera ef hægt er. Þá þarf að skoða í eyrun á öll-
um börnum og er nauðsynlegt að kunna að hreinsa
út úr eyrum í gegnum eyrnaljós eða á annan hátt,
svo að unnt sé að skoða hljóðhimnurnar og gera sér
grein fyrir því, hvort þær séu eðlilegar.
Háls: Börn fara að halda höfði 3—f mán. gömul.
Ef þau geta það ekki á þeim tíma getur orsökin verið
t. d. almennur vöðvaslappleiki (hypotonia) eða
heilaskemmdir (paresis cerebralis) o. fl. Höfuð-
hreyfingar skal prófa. Halli harnið á (torticollis)
getur verið um að ræða blæðingu í hálsvöðva frá
fæðingu (m. sternocleidomastoideus) og því stytt-
ingu á öðrum vöðvanum. Þá skal leita að eitlastækk-
unum og öðtum fyrirferðaraukningum á hálsi,
þreifa á skjaldkirtli og athuga hálsæðar.
Thorax: Lögun brjóstkassans skal skoða. Er hann
symmetriskur eða óeðlilegur, t. d. framsett eða inn-
12
fallið brjóstbrein? Eru einkenni um beinkröm? Sést
óeðlilegur æðasláttur eða inndrættir og hvernig eru
geirvörtur? Veila athygli öndunartíðni, raddleiðni
og hósta. Ondunarfærin þarf að rannsaka gaumgæfi-
lega. Öndun hjá börnum er meira abdominal vegna
þindarhreyfinga en hjá fullorðnum og útöndun er
meira áberandi. Létt bank getur veitt upplýsingar
um þéttleika í lunga eða samfall. Við hlustun skal
hafa í huga, hvort öndun í öðru hvoru lunga geti
verið veikluð og reyna að gera greinarmun á fínum
slímhljóðum og grófum, hvort þau heyrast í inn- eða
útöndun, hvort öndunin er erfið (obstructiv).
Hjarta og æðakerfi skal skoða í heild. Byrja á því
að athuga æðaslátt við úlnliði og í nárum, hlóðþrýst-
ing, bláæðar á hálsi, bjúg á sacrum og fótum, mæði,
bláma á vörum og fingrum, hvort þeir eru kylfulaga.
Síðan er reynt að gera sér grein fyrir staðsetningu
og stærð hjarta. Við hlustun á hjarta þarf að meta
hjartahljóð og hjartatíðni og reglu hjartsláttar,
hvort hann hreytist við öndun og stöðubreytingar.
Hlusta skal barnið bæði standandi og liggjandi. Það
á að hlusta á pulmonar og aorta stað, niður með
sternum og yfir apex og heyrist óhljóð, reyna þá að
gera sér grein fyrir því, hvort það heyrist í systolu
eða diastolu og hvert það leiðir.
Kviðarhol: Við skoðun á kvið skal fyrst veita at-
hygli stærð og lögun kviðar. Er kviður þaninn og
fyrirferðarmikill, áberandi æðateikningar eða sjást
garnahreyfingar? Gæta skal að því, hvort barnið
hefur kviðslit í nafla eða nárum. Þreifa kvið og at-
huga hvort hann er aumur, harður átöku og þá hvar.
Fylgjast með viðbrögðum barnsins og hlusta eftir
garnahljóðum. Gæta að því hvort um líffærastækk-
anir eða fyrirferðaraukningar er að ræða í kviðar-
holi.
Kynfœri þarf að athuga hjá báðum kynjum og
kynþroskaeinkenni. Idjá drengjum, hvort urethra
opnast á réttum stað og hvort forhúð er þröng, en
varast skal að ýta forhúð alveg upp. Eðlilegt er að
forhúð sé lí-md við glans hjá litlum drengjum. At-
huga hvort bæði eistu eru í pung. Hentugt er að
skoða drengi standandi, en þá er auðveldara að
greina kviðslit. Hjá stúlkum skal athuga urethraop,
clitoris og vagina, án þess að beita innri þreifingu.
Framh. á bls. 34.
LÆKNANEMINN