Læknaneminn - 01.09.1981, Blaðsíða 54

brjósthimnu, valdið dreifðum breytingum á henni
með þykknun og samdrætti. Við berkjucarcinoma
getum við haft lymfangitis carcinomatosa-mynd og
auk þess er það tíðasta orsökin að Pancoast-syndromi
en bvort tveggja minnist ég á í síðari köflum í þess-
ari grein.
Coin-lesjón. Með því er átt við einangraða bnatt-
laga þéttingu eða afmarkaðan hnút í lunga. Algeng-
ustu orsakirnar að henni hjá okkur eru vafalaust út-
lægur berkjucancer, meinvarp, tuberculoma og
hamartóm, en granuloma er ofarlega á blaði í sum-
um löndum, t. d. í Bandaríkjunum, við histplas-
mosis, coccidioidomycosis og aðra sveppasjúkdóma.
Ef um sjúkling yfir fertugt er að ræða og engin
kölkun sést í honum eru yfirgnæfandi líkur á ill-
kynja æxli. Kölkun útilokar slíkt þó ekki, en við
meinvörp frá osteogen sarkomi (venjulega í útlima-
beini hjá unglingi) getur sést kölkun. Kölkun sjáum
við í berklahreiðri eða tuberkúlomi, hamartómi og
í granúlómum. Hringlaga kölkun bendir til aneur-
ysma eða arterio-venös fistúlu.
SKUGGAR, SEM FRAM KOMA SEM LÍNUR,
RÁKIR EÐA BÖND
Slíkir skuggar geta verið allt frá hárfínum línum,
sem vart eru greinanlegar, vel sjáanlegum rákum
og upp í breið bönd og strengi. Lengd þeirra getur
því verið misjöfn, eða frá örfáum mm upp í marga
cm.
Gott getur verið að fylgja línunum eftir eða rekja
slóð þeirra og sjá hvar þær enda, hvort þær fari út
fyrir endamörk lungna eða brjóstvegg, svo að stað-
setja megi þær frekar anatomiskt. Ef þær ná út fyr-
ir geta þær ekki verið í lungum. Húðfellingum og
öðrum artefacta getur verið um að kenna; og gæta
verður sín á línum, sem bein valda, t. d. rif eða
herðablöð, og á kölkunum í geislungum.
Áður hefur verið minnst á s.k. Kerley’s línur eða
septallínur ,en af öðrum fíngerðum línum og rákum
má nefna línur þær, sem lárétta glufan veldur bæði
á framan- og hliðarmynd og stóru glufurnar, sem
normalt sjást aðeins á bliðarmyndum. Stundum sýn-
ist lárétta glufan vera tvöföld á framanmynd og er
þá segin saga, að um auka-glufu er að ræða, þ. e.
akksessoriska superior fissuru, sem normalt finnst
hjá 6% einstaklinga. Hún markar apikala segment á
lobus inferior og er lang algengust hæ. megin. Hin
svonefnda akksessoriska inferior fissura, sem einnig
er tíðari hæ. megin en ekki eins algeng, markar
mediobasala segmentið í lobus inferior frá öðrum
basölum segmentum og kemur fram sem fín skástæð
lína frá þind paracardialt. Verði þétting I þessu seg-
menti greinir hún sig vel frá og hefur skarpa hæ.
rönd. Ef lobus venæ azygos er til staðar, er skugginn
sem glufan og venan orsaka, mjög þéttur, kommu-
laga og liggur apico-medialt í lunganu. Það er að-
eins sjaldan sem hluti af hægri stóru glufunni sést
á frontalmynd og þá einkum við einangraða atelek-
tasis á apicala segmenti hægri neðra lobuss; efri
endi hennar sést og nær upp fyrir hilus. Hitt er aftur
alvanalegt, að báðar stóru glufurnar sjáist á hliðar-
myndum án þess að um nokkra raunverulega pleura-
þykknun sé að ræða. Fyrir kemur hjá smábörnum,
að fín lína sjáist latero-basalt í lungunum og er al-
mennt talið að um neðri hluta stóru glufunnar sé að
ræða. Hjá fullorðnum og eldra fólki sést oft eins og
að þindin sé dregin upp og myndi smátotu. Síðan
gengur fín lína upp úr henni. Gjarnan er þetta túlk-
að sem ítak eða samvextir, en orsökin er sú að brjóst-
himnan hefur dregist þarna í áttina að öri (berklar,
bulla). Örvefsstrengir eftir gróna berkla eru tíðir,
einnig við steinsýki og eftir geislanir á illkynja æxl-
um (geislafibrosis). Það ásamt öðrum fibrotiskum
breytingum er kafli út af fyrir sig, sem ekki verður
farið út í hér. Þá má einnig minna á bandlaga
skugga sem stafa af pleurabreytingum og að subseg-
mental atelektasis getur komið fram sem örmjór
skuggi í lunganu og litið út sem band eða strengur.
Við hástæða þind og minnkaða öndun, einkum eftir
kivðarholsskurði, sjást oft neðst í öðru eða báðum
lungum láréttar línur eða rákir næst ofan þindar og
hafa þær verið nefndar Fleischner’s línur (Flei-
schner lýsti þeim 1941) öðru nafni laminer eða dis-
coid atelektasis. Orsök þeirra er ekki full upplýst og
skýring Fleischner’s að um laminera atelektasis sé að
ræða er enn sú besta sem völ er á.
Bullur í lungum eru nánast kúlulaga og veggir
þeirra varpa því jafnaðarlega bogadregnum línum,
en þó kemur fyrir að þær myndi tiltölulega beina
línu. I gegnum mjög stóra búllu eða holrúm má stöku
sinnum sjá bandlaga skugga eða streng þvert í gegn
52
LÆKNANEMINN