Úrval - 01.09.1971, Síða 77

I
LITIÐ EITT UM DRAUGA
með guðs orða lestri og góðum bæn-
um, ■og í þeirri trú (svo sem hann
lét til sín heyra) að sá vondur andi
mundi enga ónáð í frammi hafa við
hana, meðan sér í höndum væri,
hvað og skeði, þó mót venju, að það
leið hjá þær stundir. En síðar litlu
reið séra Arngrímur leið sína þar
norður tröðina frá staðnum, og féll
hans hestur og svo hann sjálfur,
svo hann fékk áverka af steini í
andlitið, og bar það ör alla daga
síðan. Er mælt sézt hafi sú vonda
mynd Loka ganga á hestinn og svo
kollkasta öllu. Var það síðan til
ráðs tekið, sem áður segir, og í
fyrri öldu tíðkað var, að þessir
heitingaskálkar voru uppgrafnir og
afhöfðaðir, og skyldi sá, sem fyrir
hefði orðið, ganga milli bols og höf-
uðs. Batnaði síðan þessari stúlku,
þó veikleg væri; varð ekki gömul.
Þessa tiltekju lögðu óvinir Hóla-
manna þeim til lýta, líka svo herra
Guðbrandi, sem Þorkeli sjálfum,
sem gamall veraldarinnar háttur
er.“
Þessi frásaga ber með sér nokk-
urn þjóðsagnakeim, -en er samt
vafalaust rétt í aðalatriðum. —
Gvendur Loki hefur sætt ofan-
skráðri meðhöndlun dauður, þar eð
honum hafa verið eignaðir sjúk-
dómar og slysfarir á biskupsstóln-
um. Hér speglast vel sú draugatrú
sem verið hefur landlæg á Islandi
allt frá fyrstu tíð og mun engan
veginn útdauð enn, þótt nú sé hún
algengust í nokkuð breyttri mynd.
I frásögunni um Gvend Loka koma
fyrir ýmis þau atriði sem einna al-
gengust eru í íslenzkum draugasög-
um og standa mjög traustum fótum
75
í þjóðtrúnni: maður deyr í heiftar-
hug og með heitingarorð á vörum,
gengur aftur til hefnda, en er kom-
ið fyrir með aðferðum sem rekja
má til töfra eða galdurs.
Draugar eða afturgöngur kallast
á íslenzku svipir eða þær leifar
dauðra manna sem eru á ferli með-
al lifenda og gera þeim ýmislegt
til ama og jafnvel miska. Undir-
staða draugahugmyndanna er að
sjálfsögðu sú trú að maðurinn sé
ekki allur, þótt jarðlífinu ljúki. Sú
trú er til um öll byggð ból og er
líklegast jafngömul mannkyninu. —
Ekki er kunnugt um neina þjóð
sem ekki geri sér einhverjar hug-
myndir um framhaldslíf í einhverri
mynd. En þessar hugmyndir geta
verið mjög breytilegar og ólíkar og
eru oft sjálfum sér sundurþykkar.
En það er einb og slíkt komi yfir-
leitt ekki að sök, því að gjörólíkar
hugmyndir um þessi efni geta sem
hægast lifað hlið við hlið í sama
umhverfi, jafnvel í vitund eins og
sama manns.
Tvennt er það einkum sem meg-
instoðum rennir uridir trúna á fram-
haldslíf. Annað er trúin á þann
kraft, það megin sem ávallt streym-
ir frá því yfirnáttúrlega og allir
hlutir, dauðir sem lifandi, verða
gæddir komi þeir í samband við
það. Á dauðann er hvergi litið sem
eðlilegan endi útslitinnar vélar. Sú
skoðun .er mjög útbreidd að hann
sé af yfirnáttúrlegum rótum runn-
inn, annað hvort fyrirbærið sem
slíkt og er þá dauðinn talinn lagð-
ur á mannkynið í árdaga sem eins
konar erfðaböl, ellegar að hvert ein-
stakt andlát er talið afleiðing galdra