Læknaneminn - 01.04.2020, Page 75

R
it
rý
n
t
e
fn
i
Fr
óð
le
ik
ur
7
5
hár séu minna fitug rétt fyrir egglos en ella.11
Ekki er vitað hvers vegna þetta er, en dæmi
eru um að fólk taki pilluna einmitt vegna
áhrifa hennar á húðina.3 Útferð (cervical fluid)
getur einnig verið breytileg eftir staðsetningu
í tíðahringnum enda breytist kirtlaseyti
leghálsins eftir stigum tíðahrings.12 Þá þekkist
það að kynhvöt aukist í kringum egglos og
einnig að fólk finni fyrir sveiflum í andlegri
líðan og geðheilsu sem hægt er að rekja til
hormónasveifla tíðahringsins.13,14
Áhrif estrógens á tilfinningar eru mikil ráð-
gáta. Þó er vitað að estrógen eykur serótónín-
styrk og fjölda serótónín viðtaka í heilanum.15
Estrógen sveiflur geta því leitt til skap-
breytinga.16 Estrógen hefur einnig áhrif á
framleiðslu og áhrif endorfína sem valda
sælutilfinningu og eru verkjastillandi. Þannig
eru til dæmis tíðatengd mígrenisköst talin
tengjast falli í estrógenstyrk.17 Þrátt fyrir þetta
tala margir leghafar um að líða almennt betur
eftir tíðahvörf, þegar estrógen er í minna
mæli.18 Því hefur verið velt upp að mögulega
hafi sveiflurnar í estrógeni truflandi áhrif á
tilfinningakerfið frekar en styrkur þess einn
og sér.15
Fyrirtíðaspenna (premenstrual syndrome eða
PMS) er tiltölulega algengur sjúkdómur
sem tengist hormónasveiflum tíðahringsins.
Geðræn einkenni fyrirtíðaspennu koma yfir-
leitt fram rétt fyrir tíðir og eru til dæmis
skap sveiflur, geðlægð og reiði.19 Einnig er
til alvar legra afbrigði af fyrirtíða spennu
sem nefnist pre menstrual dysphoric disorder
(PMDD).20 Ástæða þess að sumir leghafar
þjást af fyrirtíða spennu meðan aðrir gera það
ekki er talin vera mismikil næmni þeirra fyrir
hormónabreytingum tíðahringsins.19 Tíðkast
hefur að meðhöndla PMS og PMDD með
pillunni þar sem hún stillir estrógensveiflum
í hóf.20
Hormónagetnaðarvörn á töfluformi inni-
heldur jafnan bæði tilbúið estrógen og pró-
gesterón en styrkur þessara efna er misjafn
eftir tegund pillunnar sem um ræðir.
Getnaðarvarnar töflur eru oftast teknar í
21 dag og svo eru teknar óvirkar töflur eða
pillu pása í 7 daga til þess að líkja eftir hefð-
bundnum tíðahring. Pillurnar eru ýmist með
jöfnum hormóna skammti eða innihalda mis-
mikið magn hormóna eftir því hvar í tíða-
hringnum viðkomandi ætti að vera staddur
en það kallast kaflaskipt meðferð.3 Þá er
einnig til svokölluð mini-pilla en hún inni-
heldur eingöngu prógestín; í þeim tilgangi að
lágmarka aukaverkanir. Ekki er tekin pillu-
pása á mini-pillunni.21 Innbyrðing þessara
efna hefur áhrif á eðlileg samskipti undir-
stúku, heiladinguls og æxlunarkerfis. Þá
truflast hormóna sveiflurnar sem eru venjulega
kveikjan að egglosi og breytingum í legi og
legháls slímu. Getnaðarvörnin er þríþætt;
egglos verður ólíklegt, legið getur ekki tekið á
móti og hýst fósturvísi og þykk leghálsslíman
kemur í veg fyrir að sæðisfrumur komist á
leiðar enda.2
Veldur pillan vanlíðan?
Sem fyrr segir getur pillan haft áhrif á andlega
líðan og kynlífslöngun. Vísindafólk hefur til
þessa ekki gefið þessum áhrifum hennar
mikinn gaum. Flestum rannsóknum á þessu
efni ber þó saman um að ákveðnir hópar séu í
aukinni hættu á að upplifa þessar aukaverkanir.
Árið 2002 var framkvæmd safngreining á
þeim rannsóknum sem höfðu á þeim tíma
verið framkvæmdar á andlegum áhrifum
pillunnar en rannsóknin fór fram við Lake-
head háskólann í Kanada.22 Niðurstöður
voru á þann veg að ef leghafar notuðu
pilluna sýndu þeir almennt jafnara skap yfir
tíðahringinn og upplifðu síður neikvæðar
tilfinningar í kringum blæðingar, sérstaklega
ef um var að ræða einfasa pillur, þ.e. með
jöfnum hormónaskammti. Þó voru ákveðnir
hópar sem virtust viðkvæmari fyrir nei-
kvæðum áhrifum pillunnar á líðan heldur
en aðrir; til dæmis fólk sem hafði sögu um
þung lyndi eða aðra geð ræna kvilla, tíða-
þrautir eða fyrirtíða spennu. Samkvæmt
niður stöðum ranns óknarinnar virðist hlutfall
pró gesteróns og estrógens einnig skipta máli
hvað andlegar aukaverkanir varðar. Lægra
hlutfall prógesteróns miðað við estrógen
tengdist frekar neikvæðum áhrifum pillunnar
á líðan þeirra sem áttu sögu um fyrirtíða-
spennu á meðan hærra hlutfall prógesteróns
miðað við estrógen tengdist hinsvegar frekar
sömu aukaverkunum hjá þeim sem ekki höfðu
slíka sögu. Þetta virðist því vera ansi marg-
slungið. Það virðist einnig skjóta skökku við
að sjúkdómur sem setur fólk sérstaklega í
áhættu hóp gagnvart andlegum aukaverkunum
pillunnar, PMS, sé einmitt meðhöndlaður
með pillunni. Meðferðin virkar fyrir sum en
getur gert illt verra fyrir önnur.19
En gætu þessi áhrif pillunnar verið ímyndun?
Gingnell M. o.fl. vildu svara þessari spurningu
H
O
R
M
Ó
N
A
S
TY
R
K
U
R
Dagur 1 Dagur 14 Dagur 28
TÍÐIR
Eggbússtýrihormón Gulbússtýrihormón PrógesterónEstrógen
EGGLOS
HORMÓNASVEIFLUR TÍÐAHRINGS