Læknaneminn - 01.04.2020, Síða 131

R
an
ns
ók
na
rv
er
ke
fn
i þ
rið
ja
á
rs
n
em
a
13
1
Talsvert færri tilfelli voru tekin fyrir á samráðsfundi
og mun færri aðgerðir voru framkvæmdar á Íslandi
á tímabilinu.
MS sjúkdómur og meðganga
Rebekka Lísa Þórhallsdóttir
Ágrip barst ekki.
Tengsl góðkynja einstofna
mótefnahækkunar (MGUS)
og sjálfsónæmissjúkdóma:
Niðurstöður úr Blóðskimun
til bjargar
Ríkey Eggertsdóttir1, Þorvarður Jón
Löve1,2, Gauti Kjartan Gíslason1 og
Sigurður Yngvi Kristinsson1,3
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2Lækna­
setrið, 3Blóðmeinafræðideild Landspítala
Inngangur: Mergæxli er ólæknandi B-eitilfrumu-
sjúkdómur og er um 1,5% illkynja meina á Íslandi.
Sjúkdómurinn einkennist af stjórnlausri fjölgun
einstofna plasmafruma í beinmerg og framleiðslu
einstofna mótefnis (M-próteins) í miklu magni.
Góðkynja einstofna mótefnahækkun (e: monoclonal
gammopathy of undetermined significance
(MGUS)) er einkennalaust forstig mergæxlis.
Einstak lingar með MGUS hafa M-prótein í blóði
eða óeðlilegt hlut fall léttra keðja en engin merki um
ill kynja sjúk dóm. Um 4-5% fólks yfir fimm tugu
er með MGUS en einungis lítill hluti þeirra þróar
með sér merg æxli. Saga um sjálfsónæmissjúkdóma
hefur verið tengd við auknar líkur á að fá MGUS og
mergæxli í nokkrum rannsóknum. Það gæti tengst
krónískri örvun á mótefnaframleiðslu. Helsti galli
þeirra rannsókna er að í þeim hafa þátttakendur með
MGUS greinst vegna uppvinnslu annarra einkenna
sem gæti bjagað niðurstöður. Áhættuþættir MGUS
hafa ekki verið rannsakaðir í skimuðu þýði. Tilgangur
rannsóknarinnar er að meta hvort þeir sem greinast
með MGUS í skimun séu líklegri til að vera með sögu
um sjálfsónæmissjúkdóm en aðrir.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin er þversniðs-
rannsókn sem byggir á gögnum úr lýðgrundaðri
framskyggnri rannsókn á gagnsemi skimunar fyrir
MGUS (Blóðskimun til bjargar). Upplýsingar
um fæðingarár, kyn, MGUS greiningu og gerð
M-próteins lágu fyrir. Til að meta hvort MGUS
einstaklingar höfðu meiri líkur á fyrri sögu um
sjálfsónæmissjúkdóma var leitað var að ICD10
kóðum 32 sjálfsónæmissjúkdóma í gagnagrunni
landlæknis, vistunarskrá heilbrigðisstofnana. Notað
var tvíkosta aðfallsgreiningarlíkan til að meta
gagnlíkindahlutfall (odds ratio (OR)) þátttakenda
með sögu um sjálfsónæmissjúkdóm á að vera með
MGUS greiningu. Leiðrétt var fyrir aldri og kyni.
Niðurstöður: Blóðsýni 46.206 þátttakenda
voru greind, 4,7% (n=2.165) voru með MGUS
og 2,4% (n=1.065) með léttkeðju MGUS.
Sjálfsónæmissjúkdómsgreining fannst hjá 7,1%
þátttakenda (n=3.292). Miðgildi aldurs við greiningu
MGUS, létt keðju MGUS og sjálfsónæmissjúkdóms
var 71, 72 og 58 ár. OR fyrir MGUS var 1,14 (95%
öryggisbil (öb)=0,98-1,34; p=0,09). Þegar búið var
að leiðrétta fyrir aldri og kyni var OR=1,07 (95%
öb=0,91-1,26; p=0,40). Fyrir léttkeðju MGUS var
OR=1,31 (95% öb=1,06-1,61; p=0,01). Þegar búið
var að leiðrétta fyrir aldri og kyni var OR=1,22 (95%
öb=0,98-1,50; p=0,07).
Ályktanir: Niðurstöður úr þessari lýðgrunduðu
skimunarrannsókn sýna tengsl í sömu átt og fyrri
rannsóknir á þessu efni. Munurinn á milli hópa var
minni en í fyrri rannsóknum og var ekki tölfræðilegur
marktækur eftir að leiðrétt var fyrir aldri og kyni.
Það að minni áhrif sjáist en í fyrri rannsóknum gæti
skýrst af því að í skimun finnast einstaklingar sem
eru einkennalausir og því er minni bjögun til staðar.
Þróun ávísana á ópíóíða-
verkjalyf á árunum 2008-
2017. Þversniðsrannsókn á
heilsugæslum höfuðborgar-
svæðisins
Sigríður Óladóttir1, Jón Steinar
Jónsson1,2, Margrét Ólafía Tómasdóttir1,
Hannes Hrafnkelsson1, Emil Lárus
Sigurðsson1,2
1Læknadeild Háskóla Íslands,
2Þróunarmiðstöð íslenskrar heilsugæslu
Inngangur: Undanfarna áratugi hefur verið mikil
aukning ávísana á ópíóíðaverkjalyf á Vesturlöndum.
Aukinni notkun fylgir áhætta á fíkn í ópíóíða,
auka verkunum og andlátum tengdum ópíóíðum.
Aukning ávísana á ópíóíða hefur verið rakin meðal
annars til breyttra viðhorfa gagnvart verkjameðferð.
Rannsóknir hafa sýnt að verkir eru meðal algengustu
ástæðna þess að fólk leitar til lækna og langvinnir
verkir eru algengir. Samanborið við önnur norræn
lönd eru ávísanir á ópíóíða mun algengari á Íslandi.
Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna þróun
ávísana á ópíóíða í heilsugæslunni fyrir alla aldurshópa
á tímabilinu 2008–2017.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin náði til allra
ávísana á ópíóíða hjá öllum heilsugæslustöðvum
á höfuðborgar svæðinu á tímabilinu 2008–2017.
Íbúa fjöldi á höfuðborgarsvæðinu var á þessu
tímabili um 201 til 222 þúsund. Gögn voru fengin
úr Sögukerfi heilsugæslunnar og rúmlega 68.000
einstaklingar höfðu fengið ávísun á ópíóíðaverkjalyf
á rannsóknartímabilinu. Rannsóknin var gerð
með leyfi Vísindasiðanefndar (VSN-18-007) og
Vísindanefndar HH/HÍ. Persónuvernd gerði ekki
athugasemdir við rannsóknina.
Niðurstöður: Á rannsóknartímabilinu varð
17,2% (p<0,0001) aukning á SSS/1000 íbúa/dag á
ópíóíðum. Um þriðjungur þeirra sem fengu ávísun
voru karlar og var hlut fallið óbreytt milli ára. Ef litið
er til aldurs hópa þá varð hlutfallslega mest aukning
í fjölda ávísana í aldurs hópnum 90 ára og eldri eða
57,5% (p<0,0001) aukning á rannsóknar tímabilinu.
Hlutfalls lega varð mest fjölgun einstaklinga sem
fengu ópíóíða í aldurs flokknum 30–39 eða um 25,5%
(p<0,0001). Ávísunum fjölgaði í öllum lyfjaflokkum
mælt í SSS/1000 íbúa/á dag, um 15,3% (p<0,0001)
á parkódín, 20,7% (p<0,0001) á parkódín forte,
4,7% (p<0,0001) á tramadól og 85,6% (p<0,0001)
á mjög sterka ópíóíða. Hlutföll SSS/1000 íbúa/dag
hélst nokkurn veginn óbreytt á rannsóknartímabilinu
fyrir parkódín, parkódín forte og tramadól en mikil
hlutfallsleg aukning varð á mjög sterkum ópíóíðum.
Ályktanir: Sú þróun sem varð á lyfjaávísunum á
allar tegundir ópíóíðaverkjalyfja til skjólstæðinga
heilsugæslustöðva á höfuðborgarsvæðinu á árunum
2008–2017, mest á mjög sterk ópíóíðaverkjalyf,
kallar á úttekt á verkjameðferð innan heilsugæslunnar
og gæðaþróun á því sviði. Einnig þarf að kanna hvort
breyting hafi orðið á algengi sjúkdómsgreininga svo
sem krabbameina og slitgigtar á rannsóknartímabilinu.
Greining á undirhópum sjúklinga
með sykursýki 2 og afkomu þeirra
Stefán Már Jónsson1, Valborg
Guðmundsdóttir1, Vilmundur Guðnason1
1Læknadeild Háskóla Íslands
Inngangur: Með vaxandi þekkingu og stöðugri
tækniframför á sviði læknavísinda er hægt að greina
sjúklinga með nákvæmari hætti en nokkurn tíma
áður. Flóknir sjúkdómar á borð við sykursýki 2
krefjast nú nákvæmari greiningar svo unnt sé að
beita eins áhrifaríkri og sértækri meðferð og völ
er á. Ein sú aðferð sem notuð hefur verið til að
greina enn frekar á milli sjúklinga með sykursýki
2 byggist á klasagreiningu til að mynda undirhópa
út frá fyrirfram ákveðnum breytum. Með rannsókn
Ahlqvist og félaga (Ahlqvist et al. 2018. Lancet
Diabetes Endocrinol, 6:361-369) að leiðarljósi
leggjum við fram slíka klasagreiningu til að fá metið
hvort hægt sé að skilgreina undirhópa sjúklinga með
sykursýki 2 úr íslensku þýði, hvað einkenni þá hópa,
og hvort munur sé á lyfjameðferð og afkomu milli
hópanna.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknarhópurinn var
fenginn úr Öldrunarrannsókn Hjartaverndar sem
fram kvæmd var árin 2002-2006. Alls tóku 5.764
einstaklingar þátt í rannsókninni, þar af 747 með
sykursýki 2. Allar mælingar, lyfjaskráningar og
lífefnafræðileg gögn voru fengin úr gagnagrunni
Hjartaverndar. Til að klasagreina sjúklingana var
notuð k-means aðferð þar sem fjöldi klasa var fenginn
með fjöldagreiningaraðferðinni NbClust. Breyturnar
sem notaðar voru fyrir klasagreiningu voru: Aldur við
greiningu, BMI, HBA1c, HOMA-IR og HOMA-B.
Lifunargreining var framkvæmd milli klasa með cox
proportional hazard aðferð þar sem útkoman var
stöðluð fyrir aldri og kyni.
Niðurstöður: Úr NbClust greiningu fengust 5 hópar.
Hópur 2 sýndi hæstu HBA1c gildin (meðaltal 0,95
g/dL), hópur 3 sýndi hæstu HOMA-IR (miðgildi
11,81) og HOMA-B gildin (miðgildi 164,69), hópur
4 sýndi hæsta BMI (meðaltal 35,33) og hópur 5
sýndi lægstan aldur við greiningu (meðaltal 52,47
ár). Hópur 1 hafði engin afgerandi einkenni en þó
helst lágt HOMA-IR (miðgildi 3,13) og háan aldur
við greiningu (meðaltal 75,75 ár). Hópur 2 var
mest meðhöndlaður en af þeim var 96,9% ávísað
sykursýkislyfjum, 92,3% súlfónýlúrealyfjum, 76,9%
metformíni og 53,8% insúlíni. Hópar 1 og 3 voru
minnst meðhöndlaðir með sykursýkislyfjum eða
63,0% og 62,4%. Í lifunargreiningu fékkst marktækur
munur milli hópa með tilliti til hjartaáfalla (P = 0,04)
og dauða (P = 0,002) þar sem hópar 2 og 3 voru í
mestri áhættu fyrir hjartaáföll (HR: 2,28 (95% CI:
1,00 – 5,22) og 2,57 (95% CI: 1,20 – 5,51) miðað
við hóp 4 sem var í minnstri áhættu) og hópur 3 fyrir
dauða (HR: 1,57 (95% CI: 1,15 - 2,14) miðað við
hóp 4).
Ályktanir: Ljóst er að hægt sé að fá svipaða hópa
í íslensku þýði og fengust í rannsókn Ahlqvist og
félaga. Með klasagreiningu fæst skýrari mynd á frekari
flokkun sjúklinga með sykursýki 2 á Íslandi sem
getur gefið verðmætar vísbendingar um afkomu og
þróun fylgikvilla fyrir afmarkaða hópa. Greinilegur
munur er á meðhöndlun hópanna, bæði á máta sem
búast mátti við sbr. súlfónýlúrealyf fyrir hóp 2 til að
lækka háan blóðsykur, en einnig á máta sem kemur á
óvart sbr. lága tíðni metformíns í hópi 3 sem myndi
mögulega hafa mest gagn af hækkuðu insúlínnæmi.
Uterine rupture and factors
associated with adverse outcomes
Stefanía Katrín J. Finnsdóttir1, Sarah
L. Cohen2,3
1Faculty of Medicine, School of Health
Science, University of Iceland, 2Brigham
and Women‘s Hospital, 3Harvard Medical
School
Introduction: Uterine rupture is a rare but serious
obstetric complication associated with severe
maternal and fetal morbidity and mortality. It
can lead to significant maternal blood loss and
extensive damage to the uterus, often necessitating