Andvari - 01.04.1960, Qupperneq 9

andvari
STEINGR í MUR J. ÞORSTEINSSON
7
þessara sagna — bezta æskusaga Einars og liin fyrsta, sem eftir hann birtist
— heitir Hvom eiðinn á ég að rjúfa? Elún var lesin upp í skólafélagi snemma
árs 1880 og kom út sama vor (á vegum Jóns Olafssonar á Eskifirði). Þama
tekur Einar einmitt fyrir raunhæft siðferðilegt vandamál, hvort stofna eigi til
hjúskapar vegna heitanna einna, ef ást annars aðilans er þrotin. Og lífsham-
ingjan er hér meira metin en heitin. Mannlýsingar voru hér enn nokkuð
grunnfærar og sumt í sögugangi tilviljanakennt, og sagan hlaut strangan dóm
í blaði einu.7 En hún var lipurlega skrifuð og bar vitni umhugsun og um-
broturn, enda mun hún að verulegu leyti vera sprottin af einkareynslu höf-
undar. Ásamt ómjúkum viðtökum og þeim vanköntum, sem Einar sá sjálfur
á sögunni, mun þessi bersöglislýsing hafa valdið miklu um það, að hann lét
hætta sölu hennar skömmu síðar, svo að hún er nú meðal fágætustu íslenzkra
bóka frá 19. öld. Sýna þessi fyrstu viðbrögð Einars við sögu sinni viðkvæmni
lians og vöndugleik, ábyrgðartilfinningu og samvizkusemi. Sagan var þó engan
veginn óvænlegt upphafsverk unglings. Og hér má þegar greina tvennt af
því, sem síðar varð meðal höfuðeinkenna á skáldsögum Einars: fyrirgefninguna
og hina göfuglyndu og fórnfúsu konu, sem allt umber og bætir.
Hin skólasaga Einars, sem prentuð var, hét Orgelið, var lesin á félags-
fundi í skólanum haustið 1880 og síðan birt neðanmáls í Þjóðólfi fram til
næsta vors. Hún er um flest veigaminni en fyrri sagan, fjallar um átökin milli
gamla og nýja kirkjusöngsins, en efnið mun hér einnig sótt í raunveruleikann.
Og hér kemur enn frarn sérkenni Einars eða afstaða, sem hann hélt alla ævi:
nýi tíminn sigrar, og gamla kynslóðin sættist við hann að lokum. Einar var
alla tíð — til hárrar elli — maður ungu kynslóðarinnar.
Þennan síðasta vetur Einars í Reykjavíkurskóla léku piltar í jólaleyfinu
nýjan gleðileik eftir hann, Brandmajórinn. Var honurn vingjarnlega tekið, en
ekki hefur Einar talið hann þcss virði að halda honurn til haga.
Þegar Einar lauk stúdentsprófi, höfðu því almenningi birzt eftir hann
bæði Ijóð, sögur og leikrit.
III
Eftir stúdentsprófið 1881 sigldi Einar svo til Hafnar samsumars og er
búsettur erlendis næstu 14 ár, frá 21 til 35 ára aldurs. Ætlunin var upphaflega
að nema stjómvísindi að dæmi Indriða Einarssonar. En lítið varð úr því námi,
og lauk Einar aðeins heimspekiprófinu. En hann naut gæða og gleðskapar
stúdentalífsins í ríkum mæli og velti sér í heimsbókmenntunum, las ókjörin
öll af ritum Norðurlandahöfunda og þýzkra, enskra, franskra og rússneskra
höfunda, ekki sízt Dostojevsky.