Andvari - 01.04.1960, Qupperneq 20

18
lilNAlt II. KVAHAN
ANDVARI
er í veröldinni, er syndabyrðin. Og liáleitasta og göfugasta hlutverkið, sem
mönnum hlotnast á þessari jörð, er að vera trúað fyrir því að bera syndir
annarra. Þetta er kjarni leiksins.
X
Síðan snýr Einar sér aftur að samfelldri skáldsagnaritun urn sex ára skeið,
gefur út sögurnar Sálin vaknar (1916), Sambýli (1918) og Sögur Rannveigar
(1920—22). Þá verður nokkurt hlé á samningu langra skáldverka. En 1927 var
þjóðleikhússnefndin skipuð, og átti Einar sæti í henni, ásamt Indriða Einars-
syni og Jakobi Möller. Árið 1930 var hafizt handa um bygginguna, og datt þá
engum í hug, að hún drægist á langinn eins og raun varð á; og um sama
leyti komst starfsemi Leikfélags Reykjavíkur á öruggari rekstrargrundvöll, og
Ríkisútvarpið tók til starfa. Allt hefur þetta örvað Einar. Og nú semur hann
aftur tvö leikrit, kominn á áttræðisaldur: Hallstein og Dóru (1931) og Jósafat
(1932), saminn upp úr Sambýli, og einnig nokkra útvarpsþætti, svo næmur
var hann á nýjungar fram á elliár. Að lokurn gaf liann út skáldsögu, Gæfu-
mann (1933), og hann dó frá langri skáldsögu og hálfsömdum ævintýraleik.
Enn eru hér sum söguheitin lærdómsrík: sálin á að vakna til vitundar
urn gildi fórnfýsi og fyrirgefningar og til skilnings á kærleiksríki eilífðarinnar,
— menn eiga að skoða sig í sambýli, samvinnu við allan heiminn, alla tilveruna,
— og þetta er leiðin til sannrar gæfu þessa heims og annars.
Einar fékkst nú æ meira við rannsókn dularfullra fyrirbrigða, var forseti
Sálarrannsóknafélags íslands frá stofnun þess 1918 og ritstjóri tímarits þess
Morguns, frá því er það hóf göngu sína 1920 og til dauðadags. Þetta er senni-
lega að nokkru skýring þess, hve mjög dró úr skáldskaparstörfum Einars um
skeið upp úr 1920. Sálarrannsóknir og boðun framhaldslífs á grundvelli þeirra
urðu honum köllun. „Það er sannfæring mín, að til þess hafi ég verið sendur
inn í jarðlífið að flytja þetta mál,“ sagði hann við einn vina sinna, Snæbjörn
Jónsson, nokkrum mánuðum fyrir andlát sitt.
En með þeim skáldritum, sem áðan voru nefnd, eða hinu fyrsta þeirra,
sögunni Sálin vaknar (1916), verða þáttaskipti í skáldskaparsögu Einars. Upp
frá því verða andatrú hans, dulhyggjan og sambandið við annan heim einn
höfuðþáttur skáldverkanna: menn heyra raddir og sjá sýnir, fram fara um-
myndanir mennskra, hállheilagra manna, framliðnir birtast, jafnvel sjállur
Drottinn. Og þessar dulskynjanir hafa gagnger áhrif á persónurnar og valda
jafnvel sinnaskiptum þeirra — og ráða því oft miklu um gerð þeirra og gang
sögunnar eða leikritsins. Alltaf er þarna samt meira og minna af raunsæi og
sérstaldega af raunsæissvip, þótt dulsæið verði afltaugin. En því minna sem