Andvari - 01.04.1960, Síða 51

andvaiu
MAÐURINN í SÖGUTÚUCUN MACCIIIAVELLIS
49
legra staðreynda. En hann auðgar hana
um hina náttúruvísindalegu greiningu,
sem greiðir sundur cðlilegar orsakir eins
og þær verða ákvarðaðar í rúmi og tírna.
Um leið afneitar hann algerlega trúnni
á yfirskilvitlegan tilgang atburðarásar-
innar og lætur hefðgrónar hugmyndir
um tilveruna livergi hefta anda sinn.
Með þcssari aðferð rakti hann megin-
þættina i stjórnmálasögu þjóðar sinnar og
samtíðar. Fyrir hans daga höfðu sagn-
fræðingar litið á sögu 'Ítalíu sem hnign-
unarsögu Rómaveldis, en hann skilur
fyrstur manna miðaldirnar sem sérstakt
skeið sögunnar, háð sínu eigin innra lög-
máli.
Elt frá þessu sjónarmiði reynir hann
að gera sér ljóst, hvort ráðandi stjórn-
málastefnur samtíðarinnar myndi ákveðið
kerfi og hvaða lögmálsbundin nauðsyn
úafi leitt til slíkrar nýskipunar. Sagn-
Eæðingar á undan honum höfðu aldrei
gctað öðlazt ljósan skihring á þjóðflutn-
mgunum miklu; Macchiavelli aftur á
móti skilur að fullu hinar efnahagslegu
orsakir þeirra og þýðingu þeirra fyrir nýtt
sbeið sögunnar. (Hann reit að vísu enga
menningarsögu. Voltaire var sá, sem skildi
það fyrstur manna, að menning, atvinnu-
þróun og samfélag eru í tilveru sinni óháð
Persónulegum örlögum einstaklinga).
Hin nýja sagnfræðilega rannsóknar-
dðferð Macehiavellis myndi ein nægja til
þcss að halda nafni hans á lolti. Miklu
þýðingarmeira er þó hitt, hvernig hann
lúlkar sögulegar staðreyndir. Ilann gcng-
111 oina túlkunarleið á enda, rétt eins
°g stærðfræðingur, sem rekur allar álykt-
anir af frumsetningu (axióm). Og jafn-
þó að vér verðum að játa, að raun-
1æfing þess lögmáls, sem hann hélt sig
'ala fundið, hlyti að leiða til gereyðingar
mannkynsins, þá er hugsanaskerpa hans
engu síður aðdáanleg. Og er hægt að
8era oss hið dulda siðgæði ljósara með
öðrum hætti en að rekja augljósa and-
stæðu þess út í yztu æsar?
Hvað finnur Macchiavelli þá í sög-
unni?
I henni finnur hann, að „í tímanum"
— því eina skynjunarformi atburðarásar,
sem oss stendur opið — koma aðeins fram
vélrænar afleiðingar ákveðins ástands, sem
menn og kringumstæður skapa. Hinu
yfirskilvitlega sleppir hann með öllu og
vísvitandi. Raunveruleikinn er grund-
vallaður í sjálfum sér og hvorki háður
hugsjón né skynsemi. Sagan hirðir ekki
um það, sem ætti að vera, heldur um
það, sem er, og jafnvel eingöngu um
hina skynjanlegu tilveru. Því verður hver
sá, scm fæst við athugun sögulegra stað-
reynda, að takmarka sig stranglega við
„hinn óvefengjanlega sannleika um
hlutina, en skeyta engu því, sem vér
ímyndum oss um þá“.
Sagnfræðingurinn er þess ekki um
kominn að setja fram kenningar um gott
og illt. Honum ber aðeins að lýsa stað-
reyndum, hvort sem það eru nú viðburð-
irnir sjálfir eða innbyrðis afstaða þeirra.
I lann getur skilið orsakakeðjuna og rann-
sakað, hvernig hún rennur áfram —
meira getur hann ekki. Það, sem liggur
utan þessa sviðs, er skáldskapur, siða-
kröfur, guðfræði, en alls ekki pólitík.
Sagnfræðingurinn mun komast að raun
um, að veröldin hefir alltaf verið óbreyt-
anleg, í henni ráða alltaf hin sömu nátt-
úrulögmál — og einmitt þessi sömu liig-
mál hrærast í allri sögulegri verðandi.
Samsemd sögulegra staðreynda á þó að-
eins við um hin virku öfl og lögrnál, sem
þær hlíta, en ekki um viðhurðina sjálfa
og allra sízt um formið, sem þeir birtast í.
Það, sem breytist mcð líðandi stund
og birtist í ólíkum myndum á ýmsum
stöðum, það eru ekki hin virku öfl, held-
ur aðeins skuggar þeirra og litbrigði, sem