Andvari - 01.04.1960, Side 54

52
Pnól'. DII. CARLO SCIIMID
ANDVARI
en — aðeins ineð gagnstæðri orkurás,
þ. e. með valdi eða brögðum.
Þetta er grundvöllurinn að hinni póli-
tísku „siðfræði" Macchiavellis. Svo fjöl-
breytilegt sem tilfinningalíf mannsins
virðist vera, má þó leiða öJl tilhrigði þess
af tveimur frumþáttum eðlisins: ágirnd
og ótta. Þeir eru aflgjafinn í öllum mann-
legum verknaði. Ef vér reynum að túlka
manninn öðruvísi, villum vér bæði sjálf-
um oss og öðrum sýn. Ilomo homini
lupus. Allt annað er hlekking og svik;
það sýnir mannkynssagan oss greinilega.
Þess vegna eiga mennirnir í sífelldum
styrjöldum. Maðurinn getur eklci lifað
nema í baráttu. — „Mennirnir eiga í
stöðugum ófriði. I3egar þeir þurfa ekki að
berjast fyrir tilveru sinni, þá berjast þeir
vegna metnaðargirni, sem er svo voldugt
afl í mannlegu brjósti, að hún sleppir
aldrei tökum á oss, liversu hátt sem vér
kunnum að klifra í metorðastiganum.
Orsök þessa er sú, að girndir mannsins
eru samkvæmt eðli sínu óseðjandi. Hann
getur ágirnzt alit, en megnar aldrei að
svala ágirnd sinni að fullu. Og með því
að girndin til að eignast og njóta er
sterkari cn getan til að fullnægja henni,
þá verðum vér óánægðir með það, sem
vér höfum, og leiðir á þeim nautnum,
sem oss standa til boða.
Upp úr þessu spretta hinar eilífu svipt-
ingar mannlegra örlaga. Þannig hefjast
ófriður og styrjaldir, en af þeim lciðir
hrun og uppreisnir" (Disc. I 37).
í samræmi við þetta cðli mannsins eru
verk hans alltaf og alls staðar. Ef stjórn-
málastarfsemi hans Jeiðir til góðs, sið-
fræðilega séð, þá er það ekki vegna
þess, að liann liafi viljað gera hið góða,
heldur af því að eigingirni lians féll
saman við sérlega hagkvæmar aðstæður,
„hafði straum tímans með sér“, eða, öðru
vísi orðað: af því að keppimark valda-
fíkninnar féll inn í nauðsyn líðandi
stundar. IVi nauðsyn skilur maðurinn
alltaf cftir á og aðeins frá sínu persónu-
bundna sjónarmiði.
Með uppeldi verður engu breytt í
þessu efni, ef uppeldi þýðir viðleitni til
þess að leysa manninn úr viðjum livata-
hfsins, Aðeins þvingun valdhafans eða
gróin hefð skipulagsins megnar að bcygja
ástríðuþrungna eigingirni manneðlisins
undir æðri boðorð. I>egar Macchiavelli
talar um pólitísk áhrif uppeldisins, á hann
raunverulega við tamningu, sem þvingar
einstaklingsástríðurnar undir vald sterk-
ari samfélagsvilja. Og það, sem vér nefn-
um stjórnmálakcnningar lians, það cr að
verulegu leyti lýsing á áhrifum pólitísks
valdakerfis á ástríður manna.
En þess lier að gæta: Maechiavclli segir
ekki, að þetta ástand sé æskilegt, eða að
honum líki það vel. Ilann fullyrðir að-
eins: Ef vér skoðum manninn í Jjósi sög-
unnar, þá finnum vér ekki annað en
þetta. Og liann segir það eftirminnilega,
af því að honum finnst það lieigulsliátt-
ur að nefna ekki hlutina réttu nafni, að-
eins af því að oss geðjast ekki það, sem
vér hljótum að sjá, ef vér athugum það
lilutlaust og nákvæmlega.
Sagan sýnir honum enn fremur, að
mannfólkið skiptist í tvær gerðir, sem
þrátt fyrir allan skyldleika eru svo ger-
ólíkar, að þær gætu virzt vera af ólík-
um uppruna: Múginn (vulgo) og ofur-
mennið (virtuoso). Múgurinn er það efni,
sem atburðarásin mótar; lrann hlítir því
einungis þyngdarlögmálinu. Ofurmennið
aftur á rnóti er formgjafi; hann þrýstir
svipmóti sínu á framtíðina. Ilann getur
eins vel fæðzt i örsnauðu heiðarbýli og 1
glæstri höll. Maðurinn stendur því hærra,
því ólráðari sem liann er hinum duldu
orsakakeðjum eðlis síns, unz hann er
ekki annað en lireint vit og lrreint afl -
gerir sér í afburðaljósri liugsun grein fyrir
samfélagslegri aðstöðu sinni og þeim tæki-