Andvari - 01.04.1960, Qupperneq 87

andvabi
RITSJÁ
85
skólameistara, og vitaskuld liafði liann ekki
rétt til að hrófla við máli eða stíl handrits-
ins. Það hefur þó ekki verið alveg vanda-
laust verk að búa það til prentunar, en ég
fae ekki betur séð en Þórarinn hafi leyst
verkefni sitt með sæmd — eins og vænta
mátti. Hann gerir í formála grein fyrir
vinnubrögðum sínum, en þarflaust er að
fara út í þá sálma. Nokkurs ósamræmis
gætir í stafsetningu hókarinnar. Þó er orðið
),alltaf“ víst ævinlega skrifað í tvennu lagi,
og er það vissulega heldur sorglegt sam-
rasmi. Einn maður er skrifaður Bjamarson
á bls. 355, en ella Björnsson. Harðast verð-
ur Jónas Hallgrímsson úti, á bls. 482, þar
sem heilli braglínu er kippt hljóðalaust út
úr erindi eftir hann; eftir stendur vitleysa.
„Norðlenzki skólinn" er laus í reipun-
um, sumt efni hans er smásmugulegt, annað
a ekki heima á þessum stað. Eigi að síður
er hann virkjamikil bók, skrifuð af viti og
karlmannlegri hlýúð, flytur merkilega sögu
og margan hollan sannleik. Við íslendingar
stiindum í dag hlaunagleiðir í háfjallasól
heimsmenningarinnar; en það eru ekki
nema tiltölulega fáir áratugir síðan við
skriðum svartir út úr myrkrinu, ólæsir og
oskrifandi. Þessi bók minnir á þá tíð — og
mætti um leið benda okkur út á djúpið,
sem skilur með menntagorgeir og mennta-
þrá,
Bjarni Benediktsson.
Kristmann GuSmundsson: ísold hin svarta.
Saga skólds. Bókfellsútgófan. Reykjavik,
1959.
A undanfömum árum hafa verið gefnar
ut allmargar sjálfsævisögur íslenzkra manna
ár hvert, og ýmsar þeirra hafa orðið met-
sölubækur. Það er augljóst, að þessi grein
bókmennta er vinsæl með þjóðinni. Er það
reyndar engin furða í fámennu þjóðfélagi,
Par sem heita má, að hver þekki annan.
I lestir lesendur þekkja einhverjar af pcr-
sonunum, sem um getur í sjálfsævisögun-
um af raun eða afspurn.
Hinar íslenzku sjálfsævisögur eru hver
annarri ólíkar. Sumir höfundar leggja
megináherzlu á opinber störf sín, en segja
fátt um hin viðkvæmari einkamál. Aðrir
fletta af sér grímunni, sýna lesandanum
inn í hvem krók og kima hugskots síns,
jafnvel svo, að manni getur fundizt nóg
um. Sumar ævisagnanna eru algerlega sjálf-
hverfar, höfundurinn snýst í hring um
sjálfan sig, en aðrar persónur verða eins og
daufir skuggar án holds og blóðs. Stundum
er þessu öfugt farið, aðaláherzla er lögð á
að lýsa samferðamönnunum á lífsleiðinni,
og hafa þær bækur oftast meira sögulegt
gildi.
Kristmann Guðmundsson skáld hefur
ritað fyrsta bindi ævisögu sinnar og nefnir
hana „ísold hina svörtu". í nafninu felst
skemmtileg symbolik. ísold hin svarta er
tákn hinnar hvikulu augnabliksástar og
hinnar léttúðugu heimskonu, sem þó hefur
til að bera töfra, sem nöfnu hennar, ísold
björtu, hinni tryggu og staðföstu ástkonu,
eru ekki gefnir.
Ástin hefur verið mjög svo ríkur þáttur í
lífi Kristmanns Guðmundssonar, og í þess-
ari bók gerir hann enga tilraun til að draga
fjöður yfir það. Hér koma við sögu fjöl-
margar ísoldir, bæði svartar og bjartar.
Þessi sjálfsævisaga Kristmanns segir frá
bemsku- og æskuámm hans, allt þar til er
hann heldur til Noregs rúmlega tvítugur.
Oft skiptir um svið í þessari sögu. Hún
hefst á Þverfelli í Lundarreykjadal, berst
þaðan vestur í Hnappadalssýslu, að Hvítár-
bakkaskóla, til Reykjavíkur, Norðfjarðar, á
Vífilsstaðahæli, til Hafnarfjarðar, Akureyrar
og cnn víðar. Þetta er saga um harðvítuga
lífsbaráttu, baráttu við veikindi, sára fá-
tækt og skort, stundum jafnvel við hungur-
dauðann. Skáldið unga svalt tímunum sam-
an heilu liungri og hafði stundum ekki þak
yfir höfuðið. Hið íslenzka þjóðfélag var fyrir
40—50 árum allt annað en það nú er, fá-
tæktin ótrúleg, lífið hrjúft og frumstætt,
naktar hvatirnar oft eina gleðin. Það var
kaldur heimur, sem hið viðkvæma og stolta
unga skáld hrærðist í, heimur, þar sem and-
legheitin voru oft harla lítils metin.
Kristmanni tekst betur en flestum öðrum
ævisagnahöfundum íslenzkum að lýsa bæði