Andvari - 01.04.1960, Side 95

andvaiu
ÍUTSJÁ
93
fræðing cn lítt skólagenginn bónda, sem
yrði að liafa ritstörf og fræðimennsku í hjá-
verkum.
Næstu árin birti Magnús fáeina þætti,
flesta í bókurn Sögufélags Húnvetninga, sem
allir báru þess vott, að glöggskyggn fræði-
maður og góður rithöfundur hélt þar á
penna. Árið 1957 kom út fyrsta bókin frá
hans hendi, „Mannaferðir og fornar slóðir".
Staðfesti hún að fullu það, sem hinir fyrri
þættir höfðu veitt hugboð um, að þar færi
einn þeirra fræðimanna, sem hvað bezt segði
nú sagnaþætti og brygði upp einna skýr-
ustum myndum og mannlýsingum úr lífi
liðinnar aldar. Lengsta og veigamesta rit-
srníð þeirrar bókar, æviþáttur séra Eggerts
Ó. Brím, hlaut að makleikum mikið lof.
Síðastliðið haust kom út önnur bók
Magnúsar á Syðra-Hóli; og var hann þá sjö-
tugur. Nefnist hún „Ilrakhólar og höfuðból"
og befur að geyma ellefu þætti. Þættir þcss-
ir bera öll hin sömu einkenni og þeir, sem
áður höfðu sézt á prenti frá hendi Magnús-
ar- Frásögnin er skýr, málfar þróttmikið,
lifandi og alþýðlegt, persónulýsingar víða
með ágætum. Magnús segir jöfnum höndum
frá sveitarhöfðingjum, fræðaþulum, sérvitr-
um hörkutólum og umkomulitlum olnboga-
körnum. Flestar eru ritgerðir hans glöggar
þjóðlífsmyndir, sem fengur er að fyrir ís-
fenzka menningarsögu. Þarna fljóta að vísu
uteð þættir, sem ekki eru rismiklir, en vand-
virkni höfundar og notaleg frásagnargáfa
endast jafnan til þess, að úr verður eftir-
ntinnileg smámynd. Hinar efnismeiri frá-
sagnir eru jafnan ágætlega skráðar. Bezti
þáttur bókarinnar er að vísu áður prentaður,
saga Þórdísar á Vindhæli, enda hygg ég að
nauniast myndi fram hjá honum gengið, ef
gefið yrði út úrval íslenzkra sagnaþátta frá
S1ðari tímum. Allt annað efni þessarar bókar
tnun prentað hér í fyrsta sinn. Eru þar á
tneðal ágætar frásagnir, svo sem þættirnir af
Jónasi í Brattahlíð, Holtastaða-Jóhanni og
ftörkutólinu Jósafat Sigvaldasyni á Gili.
Magnúsi Björnssyni er mjög sýnt um að
Jýsa söguhetjum sínum og auðkenna þær,
ýmist með beinni frásögn eða lýsingum smá-
atvika, sem bregða upp glöggum myndum.
Get ég ekki stillt mig unt að láta þessurn
orðum fylgja tvö sýnishorn af því tagi.
Jósafat Sigvaldasyni á Gili lýsir Magnús
á þessa leið:
„Hann kom efnalítill að Gili, en hleypti
þar brátt upp stórbúi og ruddi sér til rúms í
röð fremstu bænda í sveitinni. Hann gerði
jarðabætur miklar á Gili, sléttaði tún og
hlóð garða og var í öllu hinn aðsópsmesti.
En hann var þannig gerður, að hann gat
aldrei orðið vinsæll maður, hvorki af grönn-
um né öðrum, er við hann áttu skipti. Flann
sat aldrei í logni. Veður gnauðuðu um
hann öllu megin lengstum ævinnar, því
hann var kappsamur og styrjaldarmaður
svo mikill að brast í, hvar sem hann kom
og fyrirstaða var nokkur. Ágengur var hann
og óeirinn við granna sína og harður hús-
bóndi og eftirgangssamur við vinnuhjú. Við
smalamenn var hann svo óhlífinn, hótfynd-
inn og stórlega vandlætingasamur, að þeir
tolldu illa og surnir hlupust á brott. En
barngóður var Jósafat mjög og brjóstgóður
þar sem vesalingar áttu í hlut og fús og
fljótur að rétta þeim hjálparhönd, er h'tils
máttu sín og stóðu af því höllum fæti.“
Frá Sigríði, dóttur Holtastaða-Jóhanns,
segir svo:
„Sigríður Jóhannsdóttir (f. 1852) giftist
ekki né átti börn. Hún var myndarleg á að
sjá, greind vel og afburðamælsk. . . . Skap-
mikil var hún mjög, stóð löngum gustur af
henni hvar sem hún fór og pilsaþytur fylgdi
henni sem fastast. Hún var þrekmikil og
dugleg og ekki með öllu frásneidd karl-
mönnum, þó engum yrði hún fastur föru-
nautur. Manni taldi hún sig lofaða oftar
en einu sinni. Allir hrukku frá henni fyrr
en síðar, er þar hugðu til staðfestu, og olli
því skapríki hennar, ráðgirni og umsvif.
Mæltu það allir, að ekki væri aukvisum hent
að eiga hana. Flún var í vinnumennsku
framan af ævi, en síðan lengst í sjálfs-
mennsku, í kaupavinnu um sumur en hús-
kona er vetraði. Flún var um skeið í Lækjar-
dal neðri og komin af léttasta skeiði. Hún
taldi sig þá lofaða manni á hennar reki og
var sá ekkjumaður. Nú bar svo við að mað-
ur sá var á ferð, gekk um í Lækjardal, hitti