Helgafell - 01.04.1943, Blaðsíða 19

UPPRUNI ÍSLENZKRAR SKÁLDMENNTAR
157
landi og halda síðan vestur um land og svo suður á bóginn, þar til allra
fundarstaða hinna sænsk-baltisku gripa hefur verið getið og nokkur grein
gerð fyrir menningarháttum í nágrenni þeirra.
Næla fundin í fornmannadys hjá bænum Vaði í Skriðdal. Sá bær stendur
undir Hallormsstaðahálsi utarlega og er skammt þaðan til Mjóvaness, bú-
staðar skáldsins og lundardýrkandans Helga Ásbjarnarsonar. Hér námu í
fyrstu land bræðurnir Ketill og Graut-Atli Þiðrandasynir. í sögu Droplaugar-
sona er þess getið, að þeir hafi átt bú saman að Húsastöðum í Skriðdal,
áður en þeir réðust norður fyrir Hallormsstaðaháls og settust að við Lagar-
fljót í Atlavík og á Arneiðarstöðum. Þeir bræður ,,fóru jafnan til annarra
Ianda með kaupeyri og gerðust stórríkir“. Frá þeim er kominn sá ættstofn
á Austurlandi, er merkastan má telja í menningarsögu þessa landshluta. Ég
þori að fullyrða það, að lítið myndi nú kunnugt um hina fornu Austfirðinga,
ef kynkvíslar þessarar hefði ekki notið við. í fornbókmenntum okkar er rúm-
lega einn tugur sjálfstæðra sagna og þátta, sem fjalla um míenn og málefni
í Austfirðingafjórðungi á söguöld. Svo að segja allir þættirnir og sögurnar,
að Hrafnkelssögu undanskilinni, snúast um Þiðrandaniðja og frændlið þeirra.
Það er því líkast sem stórættirnar eystra þar fái ekki inngöngu á sögusviðið
fyrr en þær hafa mægzt Þiðrandaniðjum. /Ettsagnir Krossvíkinga og Síðu-
manna hefjast, þá er systurnar frá Arneiðarstöðum, Hallkatla og Jóreiður
Þiðrandadætur, verða húsfreyjur í Krossavík og að Hofi í Álftafirði. Líkt
er á komið um upphaf sagna, sem varða Hofverjakyn í Vopnafirði. Að
vísu er hér fyrst í röðinni saga, sem kennd er við Þorstein hvíta, landnáms-
mann að Hofi. En það er varla hægt að segja, að sagan sé af honum. Kjarni
frásagnarinnar er bersýnilega víg þeirra mága Einars Þórissonar Graut-
Atlasonar úr Atlavík og Þorgils Þorsteinssonar á Hofi. Þorgils átti Ásvöru,
dóttur Þóris Graut-Atlasonar. Um niðja þeirra fjallar Vopnfirðingasaga og
Þátturinn af Þorsteini stangarhögg. En af systkinum Þorgils og þeirra niðj-
um fara engar sögur. Nöfn barna Þorsteins hvíta hafa aðeins geymzt í ættar-
tölu, nema Þorgils, tengdasonar Þóris í Atlavík.
Nú kynnu menn að hyggja, að óvenjulega mikil kynsæld Þóris þiðranda
eða vegur ættar hans hefði átt meginþátt í því, hve mikið hún kemur við
s>ögur. En hvað skal þá segja um hina stóru kynbálka Þorgeirs Vestars-
sonar og Hrollaugs Rögnvaldssonar, sem einnig bjuggu á Austurlandi.
Þetta voru líka goðaættir. Vafalaust hafa ýmsir niðjar þessara manna verið
stórhöfðingjar og riðnir við næsta minnisverða atburði. Af þeim fara samt
engar sögur. Um niðja Hrollaugs og Þorgeirs hafa yfirleitt ekki myndazt
arfsagnir svo heitið geti, nema þá, er vegir þeirra og Þiðrandaniðja lágu
saman. Það er auðvelt að færa sönnur fyrir þessu. Hinn stórbrotni land-
namsmaður, Brynjólfur hinn gamli, sonur Þorgeirs Vésteinssonar, átti 13 börn
að sögn Landnámuritaranna. Sjö eru nafngreind og ættir raktar frá fjórum