Helgafell - 01.04.1943, Blaðsíða 59

KRISTMANN GUÐMUNDSSON:
Saga um sögu
Hvernig býrðu til skáldsögu ?
Spurningu þessari hefur oft verið beint til mín, en ég hef alltaf leitt hjá
mér að svara henni. Það er naumast hægt, svo að nokkru gagni komi, í
stuttri viðræðu. Ef ég ætti að segja frá því, hvernig styttsta sagan mín,
,,Æska“ (Den förste vaar) varð til, lýsa tildrögum hennar og sköpun allri,
yrði úr því lengra mál en sagan er sjálf, enda þótt ég varaðist alla óþarfa
mælgi.
Skáldsagnagerð er svo margþætt og flókin, að hún verður aldrei lærð
♦
né skýrð til fullnustu. Þeir, sem þekkja hana bezt, nefnilega skáldin sjálf,
hafa ritað furðulítið um hana, þótt til séu nokkur ágæt rit þessa efnis. Hið
merkasta þeirra, sem ég hef lesið, er ,,Story of a Novel“, eftir einn mesta
rithöfund Bandaríkjanna á þessari öld: Thomas Wolfe. í skrifum bók-
menntafræðinga er fátt ábyggilegt að finna um það, hvernig saga verður
til; það vita höfundarnir einir. Ritskýrendur verða að láta sér nægja að
dæma skáldsögu frá tæknilegu sjónarmiði, allt annað eru ágizkanir og kák.
En tæknin er aðeins einn þáttur skáldsagnagerðar, — margslunginn og
mikilsverður þáttur að vísu, — en veitir oftast litla vitneskju um sjálfan
uppruna verksins. Sálfræðileg rannsókn og greining á söguefninu er mjög
hæpin aðferð til að finna hina raunverulegu frumdrætti þess. Það er hægt
að fræðast nokkuð um sálarástand og einkum lífsreynslu skáldsins á þann
hátt, þótt þeirri fræðslu sé trautt treystandi. Oftast mun því svo varið, að
frumdrættir sögunnar skapast í huga skáldsins með einhverjum þeim hætti,
er hvorki það sjálft né aðrir geta skýrt til fullnustu, þótt líf þess og samtíð
leggi til hráefnið. Skáldið býr ekki til persónur sínar, þær myndast og þró-
ast í huga þess þannig, að það ræður því naumast sjálft, nema að litlu leyti,
hverjar þær verða. Síðar kemur til kasta tæknikunnáttu, orðlistar, skilnings
°g mannvits höfundarins að móta þetta leyndardómsfulla líf, sem skapazt
hefur innra með honum, og veita lesendum sínum hlutdeild í því. Sá hluti
sköpunarverksins er öllu hversdagslegri en hinn, þótt hann útheimti mikla
vmnu, lærdóm og leikni, ef vel á að vera.
Hugmyndir almennings um starf rithöfunda eru að vonum mjög þoku-
kenndar. Ég hygg, að fólk flest yrði ákaflega hissa, ef það vissi, hvílíkt
geysierfiði liggur til grundvallar einni sæmilega góðri skáldsögu af meðal-