Helgafell - 01.04.1943, Blaðsíða 134

270
HELGAFELL
niðurlægingunni, látið það rísa til þeirrar feg-
urðar og tignar, sem það verðskuldaði, séð það
standa á fjallstindi og horfa á dýrð morgun-
bjarmans, er dagur frelsisins rynni. — Þetta eru
ekki hugleiðingar kommúnista og byltingar-
manns. Þetta er hátíðaræða á ungmennafélags-
fundi í sveit. I samanburði við þessa mærð og
gustukasemi ,,byjtingarmannsins“ er hin kalda
fyrirlitning Hákonar útgerðarmanns á alþýðunni
eins og hressandi morgunsvali. En íslenzk alþýða
bíður þess enn, að skáld hennar lýsi verkalýðs-
leiðtoganum sem óbreyttri manneskju — það
skiptir engu máli, hvort hann verður kallaður
,,byltingarmaður“ eða ,,kommúnisti“ — og þá
mun grasið fljótt gróa á leiðum Mána Mýsings
og annarra guðs volaðra. —
Þótt mannjýsingar sögunnar hafi flestar mis-
tekizt, þá fer því þó fjarri, að ekki bregði fyrir
fallegum köflum í bókinni. Eftirvænting reyk-
vísku stúlknanna á degi hernámsins, þegar lífs-
draumur þeirra hefur rætzt, líkvagninn, sem ekur
jarðneskum leifum gamallar konu til skips, en
brezku hermennirnir standa heiðursvörð meðan
vagninn fer fram hjá, eru dæmi um slíka kafla.
Þeir gefa manni vonir um, að Jóhannes úr Kötl-
um geti skrifað skáldsögu. En honum hefur ekki
tekizt að gera hernámið að þeim mannlega og
sögulega harmjeik, sem hann hefur sýnilega
ætlað sér. Honum tekst ekki að sannfæra les-
andann, þótt hann leggi sig allan fram, og þar
sem höfundurinn er sannfærðastur sjálfur, verður
efi lesandans mestur. En á það skal enginn dóm-
ur lagður, hvort þetta stafar af getuleysi höfund-
arins eða hinu, að efnið sjálft — hernám íslands
— sé ekki harmsögulegt í eðli sínu. Úr því mun
tíminn skera.
Sverrir Kristjánsson.
F æðispeningar
Jónasar Hallgrímssonar
Jónas Hallgrímsson skájd kom haustið 1823
í Bessastaðaskóla. Hinn fyrsta vetur fékk hann
hálfa ölmusu, sem nam 30 ríkisdölum, en síðan
fékk hann heila ölmusu, meðan hann var í
skólanum. Skólaráðsmaður var Þorgrímur Tóm-
asson, faðir Gríms Thomsens skálds, og bar hon-
um að selja nemendum fæði og þjónustu. Var
ölmusan greidd til hans, en aðstandendur pilt-
anna greiddu það, sem upp á vantaði. Þorgrím-
ur skrifaði 3. febrúar 1824 stiftamtmanni, sem
þá var um stundar sakir Bjarni Þorsteinsson
amtmaður, og kvartaði yfir því, að dr. Hallgrím-
ur Scheving, kennari við Bessastaðaskóla, hefði
í lok janúarmánaðar, þegar skólatíminn var um
það bil hálfnaður, boðið Jónasi fæði hjá sér frá
þeim tíma til loka maímánaðar. Kvaðst Þorgrím-
ur ekki hafa fengið vitneskju um þetta fyrr en
2. febrúar, þegar Scheving lét Jónas ganga heim
til sín til að matast. Þorgrímur kvaðst líta svo á,
að þetta væri brot á reglugerð skólans, því að
þar sé svo fyrir mælt, að allir nemendur skuli
hafa sama fæði og þjónustu. Þetta komi sér
ilja fyrir hann, sökum þess, að hann hafi búið
sig undir að sjá öllum skólapiltum fyrir fæði,
meðan kennsla standi. Æskir Þorgrímur síðan
að fá úr því skorið, hvort Scheving sé ekki skyld-
ur að greiða til sín það, sem upp á vanti ölmus-
una, ef hann vilji á annað borð styrkja Jónas,
en hann hafi neitað að gjöra það. I bréfinu getur
Þorgrímur þess, að ekki sé ennþá farið að greiða
fyrir Jónas frá því hann kom í skólann til
janúarloka, annað en ölmusuna. Þeir voru frænd-
ur, Hallgrímur Scheving og Jónas, og hefur Hall-
grímur þess vegna viljað styrkja hann, enda
kunnugt, að móðir hans var bláfátæk. Það er al-
kunnugt, hvílíkur málvöndunarmaður Hallgrímur
var, og er því vafalaust, að hann hefur haft mikil
áhrif á Jónas, er hann hafði hann undir handar-
jaðrinum og var svo umhugað um hann. Matthí-
as Þórðarson fornminjavörður getur þess ekki í
hinni ýtarlegu ævisögu Jónasar Hallgrímssonar,
að Hallgrímur hafi verið styrktarmaður hans.
Bréf Þorgríms er að finna meðaj bréfa til
stiftamtmanns frá 1824 og er geymt í Þjóðskjala-
safni. Svör stiftamtmanns eru mér ókunn, og
er ekki kostur eins og sakir standa, að athuga
það atriði, því að bréfabækur stiftamtmanns eru
nú geymdar austur að Flúðum.
I athugasemdum og skýringum sínum við II.
bindi rita Jónasar, getur dr. Matthías þess (II.
375), að talið sé ófinnandi frumrit af bréfi Jón-
asar til Stefáns Gunnlaugssonar bæjarfógeta í