Helgafell - 01.04.1943, Blaðsíða 20

158
HELGAFELL
þeirra, þar á meðal goðorðsmannakarlleggurinn. Þegar goðar af þessari ætt
birtast í Austfirðinga sögum, eru þeir hreinar aukapersónur. Þó bjuggu
þeir á Fljótsdalshéraði við hlið goðorðsmanna af ættum Þóris þiðranda
og Hrafnkels Freysgoða, sem sögurnar fjalla um. Af hinum mörgu ætt-
kvíslum, sem runnar voru frá Brynjólfi gamla, hafa sögur aðeins spunnizt
um niðja Ásvarar, dóttur hans. Hún var kona Þóris Graut-Atlasonar.
Það er óþarft að rökræða frekar þetta atriði. Við höfum það svart á hvítu,
að fornbókmenntir Austfirðinga fjalla að mestu um afkomendur bræðranna
Ketils þryms og Graut-Atla. Og um Hrafnkelssögu er það að segja, að
fátt geymir hún af fornum sögnum, svo sem Sigurður Nordal hefur sýnt og
sannað. Þiðrandaættin hefur þannig vissulega sérstöðu í austfirzkri menn-
ingarsögu. Sérstaðan er fólgin í hinni miklu sagnfestu ættarinnar. Það er
aðeins ein skýring til á því fyrirbæri, sem nú hefur verið lýst. Þiðranda-
niðjar hafa frá upphafi lagt meiri rækt við það að varðveita minningar um
forfeðurna en nokkur önnur ætt á Austurlandi. Um einn af Þiðrandaniðj-
um, sem sögu sagði af löngu liðnum ættmönnum sínum, vitum við. Það
var Þorvaldur Ingjaldsson, sonarsonarsonur skáldsins Gríms Droplaugar-
sonar frá Arneiðarstöðum. Mér leikur nokkur grunur á því, að af þessari
ætt hafi verið skáldið og fræðaþulurinn Arnaldur Þorvaldsson, sem drjúg-
an skerf lagði til Danasögu Saxa. Líkur eru fyrir hendi, en látum þær liggja
á láginni að sinni. Það er hvort sem er staðreynd, að Þiðrandakynið hefur
frá fornu fari verið forvígisætt á sviði sagnmenntarinnar. Hjá þeim hefur
sagnfesta verið ættarfylgja.
Stofn Þiðrandaættarinnar á íslandi er vaxinn upp í innsveitum Lagar-
fljóts, á þeim slóðum, þar sem ,,sænsk-baltiska“ skrautnælan fannst. Þar
bjuggu einnig í heiðni niðjar Hrafnkels Freysgoða. Þarna einhvers staðar
í nágrenni við Vað, hefur verið hof Steinvarar gyðju, og hér finnum við
tvö af þeim þrem Freysörnefnum, sem kunn eru á Austurlandi. Hið þriðja
er í Öræfasveit, en þar vitum við, að Freysgyðlingar, frændur Bjarnar aust-
ræna, héldu uppi Freysblótum. í þessari ætt hafa gyðjur staðið fyrir blótum,
því að Þuríður, systir Þórðar Freysgoða, er hofgyðja kölluð. Við Lagarfljót
bjuggu þau sögualdarskáld í Múlaþingum, sem ljóð eru kunn eftir. Hvergi
á gjörvöllu Austur- og Suðurlandi hafa Freysblótasagnir varðveitzt nema
í ættbyggðum þeirra. Að Oddsstöðum í Skógum heyrum við um Freysblót.
í þessari sömu litlu sveit eru Freyshólar. Báðir þessir bæir stóðu norðan undir
Hallormsstaðahálsi, en að sunnanverðu við hálsinn er Vað, þar sem nælan
kom í leitirnar. Það er vert að gefa þessu gaum.
Næla frá Gautlöndum í Mývatnssveit. Frásögninni um Freysblótið að
Oddsstöðum, hjá Oddi sindra, er sniðinn sami stakkur sem sögninni af
Freysblóti Þorkels háa, er land nam fyrir sunnan Mývatn og bjó að Græna-
vatni. Ekki geta fornsögur um neina Freysdýrkendur á öllu landinu milli