Tímarit Máls og menningar - 01.12.1981, Síða 56
Tímarit Máls og menningar
guðir, bæði i stjórn- og trúmálum. Atahúalpa hlýtur að hafa skolfið af guð-
hræðslu og forvitni. Efinn hefur nagað hann og sektarkennd, því hann hafði
hertekið bróður sinn, og sérhver mannleg vera er fædd með innbyggða siðferð-
iskennd sem rekur manninn jafnt til syndar og sektar, eftir því hvernig lundin
blæs og aðstæðumar eru hverju sinni.
Loksins riðu hinir spænsku guðir af fjöllum og héldu drekum sínum inn í
borgina Cajamarca, sem var auð af fólki. Á sléttunum fyrir utan borgina hafði
inkaherinn fylkt liði, þvi grunur lék á að falsguðir væru á ferð. Talið er
að þarna hafi verið saman komnir þúsund inkahermenn gegn 40
spánverjum. Atburðurinn gerðist 15. nóvember 1532, og daginn
eftir ákvað Atahúalpa að fara á fund útlendinganna; menn hans um-
kringdu borgina. Atahúalpa hélt inn í borgina með sín frægu eyrnaskjól úr
skíru gulli, og segir hinn nafntogaði innfæddi sagnaritari, Poma, svo frá fund-
inum að Pízarro hafi rætt við Atahúalpa og haft að túlki indíánapilt af
gvankabílkastofni. Pizarro kvaðst vera sendimaður voldugs höfðingja, og svar-
aði inkinn að því tryði hann — „en þó þarf ég ekki að eiga við hann vináttu,
enda er ég sjálfur höfðingi míns ríkis“. Um leið steig fram munkurinn Vícente
de Valverde og hóf á loft kross í hægri hendi en bænabók i vinstri. Nú tjáði
munkurinn inkanum ást sina bæði á guði og hinni gríðarþykku bænabók —
„enda er allt annað tóm svikavél.“ Atahúalpa svaraði og sagði: „Ekki trúi ég á
annað en sólina sem aldrei deyr og guði mina sem rjúfa ei lögmál sín.“ Síðan
innti hann eftir hver hefði kennt munkinum fræði. Munkurinn kvað orð sín
vera töluð beint úr hinni Heilögu ritningu. Þá bað Atahúalpa um að fá að
handleika bókina og mælti: „Talaðu nú til min, spjalda, svo ég heyri.“ Ekkert
svar, og inkinn fletti skræðunni. Að svo búnu sagði hann — „Ekkert segir hún
mér, og þögul er þessi spjalda.“ Siðan segir Poma: „Og fleygði hann tignarlega
bókinni úr höndum sér.“ Við þetta ærðist munkurinn og æpti: „Þið herramenn
sem hér eruð staddir, þessir tignu inkar eru andstæðir vorri trú.“ Þá réðst herlið
Pizarros til atlögu, og þegar kvöldaði var Atahúalpa inkahöfðingi á valdi hinna
kynlegu útlendinga. Svo segir frá Leon-Portílla. En lítum stundarkorn á
spænskar sagnaskrár. Þrjár þeirra eru frægastar. Ein er eftir hálfbróður Pizarro
sem sigraði Perú, eini skilgetni sonur föður síns (Pizarro var óskilgetinn), og hét
sá Hernando og var þátttakandi i sigrinum. Saga hans er mikil, þvi þegar hann
hafði sigrað Perú og inkarikið ásamt bróður sinum urðu öfundarmenn hans
slikir bitvargar, einkum þeir sem heima sátu á Spáni og höfðu nægan tima til að
stunda róg og koma ár sinni fyrir borð, að hann var hnepptur i fangelsi og eyddi
þar ævidögunum. En bróðir hans var myrtur í Perú. Þannig sigruðu bræðurna
414