Tímarit Máls og menningar - 01.12.1981, Blaðsíða 69
Hinn nýi heimur
ekkert. Tímabilið milli blómaskeiðs menningar innfæddra og tímabils samruna
menningar innfæddra og hinnar innfluttu þegar allt sekkur i undirmeðvitund
þjóðanna, í hin innri höf eins og þeir segja sem greiðan aðgang hafa að
undirmeðvitund sinni, er svo yfirgripsmikið að ég vík mér undan þeim vanda að
kynna bókmenntir þess og afsaka mig með því að tímaritshefti er þröngur
vettvangur.
Módernisminn
Sá módernismi sem er frá Ruskin runninn og prerafaelítunum og hófst á
Bretlandi sem andóf gegn iðnvæðingu og eyðileggingu náttúrunnar á síðustu
öld barst brátt til Spánar og átti sina ströngustu fylgjendur, sem nefndir hafa
verið Kynslóðin frá 98. Það ár féll spænska heimsveldið endanlega, en mcnning
Spánar reis á ný upp úr öldudalnum og blómgaðist með ótrúlegum hætti. I
Suður-Ameríku vakti módernisminn einnig ást á jörðinni, jurtum hennar og
hinum bognu línum og óreglulegu, en með því að iðnvæðingin var þar skammt
á veg komin og hvorki kolareykur né vélrænar hreyfmgar vöktu andúð voru
höfuðeinkenni stefnunnar önnur: menning Suður-Ameríku sagði skilið við
hina andlega ófullnægjandi innfluttu spænsku menningu og beindist athygli
listamannanna að hinu vaxandi séreðli, samruna evrópskrar og innlendrar
menningar, og vitund um að suðuramerísk menning væri sér á báti. Hún átti
sínar nýju en traustu rætur. Oðru fremur tóku suðurameríkumenn eftir að þeir
voru öðruvísi, og það að vera öðruvísi var þeirra sterka hlið, sem er andstætt þvi
sem nú tíðkast, þegar allt „öðruvísi fólk“ kappkostar að vera viðurkennt sem
„eins og fólk er flest“.
I stað þess að ferðast til Madrid og sitja hjá fjarskyldum ættingjum í eilífum
eftirborðhaldsumræðum, svonefndum tertúlías, sem menningarlíf Spánar ein-
kenndist af þegar menningarvitarnir tengdu máltiðir saman með endalausu tali,
þá hurfu skáldin og menntamennirnir til Parísar og tengdust franskri menningu
á heillarikan hátt, og eru slik tengsl enn við lýði. Það var hlutverk ljóðlistarinnar
að ryðja veginn til hinnar nýju vitundar, vegna þess að ljóðið á auðveldara með
að liða sundur tunguna og kippa henni aftur í liðinn en skáldsagan. Helsti
nýsköpuður (og þá niðurrifsmaður um leið) var skáld frá Nícaragua, Rúben
Dario (1867—1916). í fótspor hans fór siðan með enn róttækari hætti Vicente
Húidobro frá Chile (1893—1948) sem lagði hornstein að hinu glæsilega ljóðhúsi
sem enn rís i þvi landi.
Höfuðskáld módernismans i Suður-Ameriku voru Dario, Lúgones og Rícardo
427