Tímarit Máls og menningar - 01.12.1981, Page 148
Tímarit Máls og menningar
Hann sást óljóst í rökkrinu. Höfðinu af hinum fuglinum hafði verið
fleygt á hauginn. Drengurinn varð altekinn hrifningu og kvöl.
En nei. Sannarlega hafði samúðartilfinning ekki rekið hinn nýja páfugl
til að skyggnast um. Hatur hafði gripið fuglinn. Sem óður væri goggaði
hann fast í afhöggna hausinn. Drengurinn varð ruglaður. Skógurinn,
hin kolsvörtu tré líktust venjulegum haug, heiminum.
Það náttaði.
Engu að síður flögraði um grænt ljós, sem barst úr skóginum, fyrsti
ljósormurinn. Já-já, vafrandi í loftinu, fagurleitur! — og svo undursmár,
andartaks glæta, fjarlægur, tiginn, einn á flugi — burt. Aftur var gleðin á
ferð, flöktandi.
Að reyna að fjalla um bókmenntir Joao Guímaraes Rosa er eins og að reyna að
telja hár á höfði risa í ævintýri. Likt og hjá Gunnari Gunnarssyni í Grámanni er
tungan og stíllinn sjálf frásagan; atburðirnir eru flóknir, óljósir og einungis
afsökun eða forsenda fyrir að skáldið leiki sér að stíl og tungu. Græna auðnin er
höfuðviðfangsefnið i flestum sögum Rosa. Hægt er að leiða rök að þvi að
bókmenntir þær sem Rosa skrifaði séu fráleitt bókmenntir i venjulegum skiln-
ingi, heldur markvisst fráhvarf frá þeim, og tunga hans er afbökuð portúgalska.
Verkin standa miklu nær söngmennt en bókmenntum. Sumar skáldsögur
hans eru næstum hrein dansverk á köflum. Það felur þó ekki í sér að verkin séu
flúruð, öðru nær: dönsuð verk geta verið nakin, næstum óhlutbundin. Höf-
undur kappkostar að forðast verstu ókosti tungumálsins, þá galla að tungum
hættir til að skírskota um of til lögunar, hinna ytri forma, i stað þess að gefa
hin ytri form i skyn með innra eðli þeirra.
Guímaraes Rosa fæddist í Codisburgo i héraði Mínas Geraís, sonur smá-
kaupmanns. Hann fékk ungur áhuga á náttúrufræði og tungumálum, en lærði
læknisfræði og stundaði læknisstörf i námuhéruðum Brasiliu, bæði i ítanúna og
Barbacena. Þar lærði hann af sjálfum sér þýsku og rússnesku og athugaði
tungutak almennings. Allt þetta var honum ríkulegt veganesti á rithöfundar-
ferlinum og við nýsköpun brasilískrar tungu. Árið 1934 gekk Rosa i utanríkis-
þjónustu lands síns. A sama hátt og mörg höfuðskáld Suður-Ameríku starfaði
hann i sendiráðum erlendis, sem vararæðismaður í Hamborg. Þar mun hann
hafa kynnst forníslenskum bókmenntum. Eftir að Brasilia segir Þýskalandi strið
á hendurer Rosa stungið í fangelsi i Baden-Baden. Að heimsstyrjö'ldinni lokinni
gegndi hann sendiráðsstörfum i París.
506
J