Tímarit Máls og menningar - 01.12.1981, Síða 164

Tímarit Máls og menningar
Augusto Roa Bastos (1917—) Paraguay
Göngin
í fyrstu fór moldin að hrynja í um það bil þriggja metra fjarlægð að baki
mannsins. Engin skelfing hafði þá gripið hann. Hrunið stafaði eflaust af því
að jarðvegurinn þarna fyrir ofan hann var gljúpur. Aðeins myrkrið þéttist
örlítið í hinum þröngu göngum, þar sem maðurinn skreið með erfiðis-
munum áfram á maganum. Nú var engin leið lengur til að flýja frá
verkinu, og maðurinn hélt áfram að grafa með pjáturdisknum. Rakinn i
moldinni jókst stöðugt og það fyllti hann gleði, árbakkinn hlaut að vera
örskammt undan, í mesta lagi í fjögurra eða fimm metra fjarlægð. Þetta
merkti að hans beið ennþá þriggja vikna starf, áður en hann gæti skriðið
út um frelsisgatið á fljótsbakkanum.
Sex fangar höfðu unnið til skiptis í fjórar stundir, og þannig lengdu
þeir göngin daglega um tuttugu sentímetra. Þeir hefðu getað aukið
afköstin, en vinnuhraðinn ákvarðaðist af því hvað þeir gátu fleygt mikilli
mold í ruslatunnuna án þess að eftir því yrði tekið. Fangarnir hættu að
pissa í skítafötuna sem var borin frá þeim tvisvar á dag, í staðinn pissuðu
þeir í horn á hinum raka og sprungna klefa, því þótt það yki hræði-
lega daun vannst með þessu nokkurra sentímetra rúm fyrir mold í fötunni.
Hálft ár var síðan að borgarastríðinu lauk. Gröfturinn hafði staðið yfir
í fjóra mánuði. Á þeim tima höfðu dáið af ýmsum ástæðum, og ekki ætíð
á sóttarsæng, sautján af þeim áttatíu og níu pólitísku föngum sem hafði
verið troðið inn í óhrjálegan klefann, þessa kytru sem var áþekk daunill-
um fangelsiskamri og aldrei höfðu dvalið í við eðlilegar aðstæður fleiri en
átta eða tíu venjulegir afbrotamenn.
Af föngunum sautján sem létust illu heilli dóu níu úr ýmis konar
sjúkdómum sem höfðu þjáð þá fyrir eða eftir fangelsunina. Fjórir létust
eftir látlausar píningar, og tveir hrundu úr asaberklum. Tveir höfðu
framið sjálfsmorð og opnuðu sér æð með prjóninum á beltissylgjunni. Einn
skar sig á háls með brotinu úr pjáturdisknum og hafði brýnt það rækilega
á veggnum. Núna var diskurinn notaður sem skafa við að grafa göngin.
522