Tímarit Máls og menningar - 01.12.1981, Síða 67
Þjóðsaga um fjársjðð
Það er ljóst af þjóðsögu þessari, að kítse-indíánar af mæjastofni hafa litið á sig
sem friðsælt fólk og samfélag þeirra hafi verið handvcrks- og verslunarsamfélag,
og á slíku samfélagi hafi hin Blómlega byggð verið reist. Ýmsir hafa byggt
skoðun sína á stjórnarháttum samfélaga Suður-Ameríku á of bókstaflegum lestri
þjóðsagna og viljað breiða út þá skoðun að ef frjáls verslun fær að þróast
óhindruð muni friður ríkja. Skoðun þessi er sameiginleg boðberum bæði
vinstri- og hægristefnu í stjórnmálum, skoðanamunurinn er sá hver eigi að reka
verslunina, ríkið eða auðhringarnir, sem eru í reynd afar áþekkar stofnanir. En
verslunarsamfélög eru aðeins friðsæl meðan þau dvelja á handverksstigi og
milliliðir eru fáir. Þegar verslun og framleiðsla byggist á austri úr auðlindum
jarðar sem geta ekki varið sig gegn arðráninu, þá eru verslunarsamfélög reiðu-
búin að berjast um auðinn. Og svo berst maðurinn líka í stríði um fleira en fé.
Samfélög Suður-Ameríku voru þess vegna engin friðarríki enda þótt innan
þeirra stunduðu menn tíðum sameignarbúskap, misjafnlega mikinn eftir
þjóðfélögum og jafnvel kynstofnum. Þannig verður erfitt að finna reglu fyrir
friði og stríði fyrir aðra en þá sem hyggjast boða einhverja ákveðna pólitíska trú.
I fari frumbyggjanna voru allir þættir mannsins, og þess vegna var menningar-
og ómenningarlíf þeirra afar fjölþætt. Þvi miður er sjaldan fjallað um ómenn-
ingarlíf þjóða nema í vandlætingartón eða látið sem slíkt menningarlíf sé vart til.
Og fylgi ég hér hefðinni, einkum sökum skorts á tíma og rúmi á síðum
timaritsins; en mál er að ómenningarlífi þjóða sé betri gaumur gefinn en til
þessa, og þá án mikillar umvöndunar. Ég læt nægja að staðhæfa í lokin að
indiánar voru ekki þeir saklausu villimetin, sem seinna komust i tísku, bæði i
bókmenntum og heimspeki, ásamt kallinu að hverfa til náttúrunnar. Frakkar
sóttu þennan misskilning til spænskra presta, en létu sem skoðun þessi væri
frönsk heimspeki eða viska. Frakkar hafa tilhneigingu til að misskilja á glæsi-
legan og aðgengilegan hátt. Það töfrar um stund, en dvelur síðan i vitundarlífi
manns og menningar á svipaðan hátt og furða og hálfgleymska.
Það er þó hinum ötula franska visindaanda og forvitni að þakka að mikið
hefur varðveist af bókmenntum og menningu suðurameriskra þjóða, og enn
eiga þeir marga fremstu vísindamenn sem fjalla um hin ýmsu svið suðuramer-
isks mannlifs. Nægir þá að nefna Jacques Soustelle, sem hér mun vera þekkt-
astur fyrir franskan hægrifasisma. En það er svo kynlegt, að oftast ríða snobbin
fyrst á vaðið yfir menningarfljótin, og fasistar geta verið hinir færustu menn.
TMM V
425