Tímarit Máls og menningar - 01.12.1981, Qupperneq 124

Tímarit Máls og menningar
Hann er lifandi! hrópaði yngri dóttirin. Þetta er hann sjálfur, í dansi, á
lífi.
Harpa leit fast á stúlkuna og nálgaðist hana og hnaut næstum, líkt og
hörpuleikarinn hefði drukkið djarflega af reyrvíni.
Gammurinn verður að eignast dúfuna, sagði hörpuleikarinn. Dúfan
þarfnast gammsins, því að dansarinn lifir.
Engin augu felldu tár yfir dauða dansarans. Fjallaguðinn er i gamms-
líki. Gammurinn er í liki guðsins.
Flestar þjóðir og siðir tengja tónlist við dauða, og er tónlistin þá leikin annað-
hvort til að auka sorgina eða slæva hana. Syrgjendurnir, sem lifa hinn látna fá
við leikinn tilfinningalega útrás. í kristnum sið er tónlistin notuð til að leiða
sálina og bænir syrgjenda til guðs, og er hún leikin eftir andlátið, við greftrun
líkamans, en inkarnir gripu til tónlistar til þess hún aðstoðaði manninn við að
deyja, hún var leikin á dauðastundinni, þannig að hún leiddi sálina hægt úr
likamanum og fylgdi dauðastríðinu eins og ljúf hönd.
Dansarinn Rasú Nítí klæðist skarti sínu, hann á að deyja og dauðinn er
hátíðleg athöfn. Hræfuglinn, gammurinn, sem kroppar hjartað úr brjósti
dansarans, er ekki hræfugl í okkar skilningi. Hann er sjálfur fjallaguðinn, hið
tigna stolt tinda Andesfjalla. Einn af áhorfendum að dauðadansinum er arftaki
dansarans, ungur dansari, sem mun taka við sál og hæfileikum hins látna
dansara; honum ber einnig að ganga að eiga dóttur dansarans. Þannig endur-
fæðist dansarinn í nýjum líkama. Lífið er hringrás erfða og fornra hefða.
Heimsmynd inkanna i Perú var hringrás, eins og við könnumst við frá öðrum
indiánakynstofnum. Við erum þess vegna komin aftur að brunni upprunans í
bókmenntum og lifssýn indíána.
Rithöfundurinn Jose Maria Arguedas fæddist í Perú árið 1911, í þorpinu
Andahúaylas. Móðurmál hans var quechúa-mál, tunga inkanna, og hann skrif-
aði sögur sínar á samblandi af þvi máli og kastiljanskri tungu. Fjórtán ára hefur
hann lært eitthvert hrafl i spænsku, kastiljönsku, og heldur til æðra náms í
höfuðborginni Líma. Þar leggur hann stund á bókmenntir, en síðan mannfræði
og forðar frá glötun ljóðum og þjóðsögum quechúa-indiána.
Arguedas tókst aldrei að samræma andstæðurnar sem riktu í sál hans, and-
stæðurnar sem ríktu milli uppruna hans, quechúa-menningarinnar, og hinnar
innfluttu spænsku menningar. Sögur Arguedas eru sprottnar af þessari innri
482