Morgunblaðið - 25.03.2000, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 25. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Ótryggt stjórnmála-
ástand í Rúanda
Kigali. AP.AFP.
FORYSTUMENN stjómarflokks
Afríkuríkisins Rúanda, Föðurlands-
flokks Rúanda (RPF), komu saman
til fundar í gær til að ræða viðbrögð
við afsögn Pasteurs Bizimungus úr
embætti forseta landsins. Bizimungu
sagði af sér á fimmtudag vegna
ágreinings innan flokksins. Forset-
inn hafði meðal annars verið sakaður
um spillingu.
Formaður flokksins og æðsti yfir-
maður hers Rúanda, Paul Kagame,
hefur tekið við embætti forseta með-
an leitað er arftaka Bizimungus.
Forseti þings og hæstaréttar lands-
ins hafa báðir fullyrt að Kagame sitji
aðeins á forsetastóli til bráðabirgða.
Andstæðingar Kagames óttast hins
vegar að hann hyggist nota tækifær-
ið og sölsa undir sig öll völd í landinu.
Þríðja afsögn
háttsetts ráðamanns
Kagame, sem er tútsi, og Bizim-
ungu, sem er hútúi, hafa sameigin-
lega farið með æðstu stjóm landsins
samkvæmt' viðkvæmu samkomulagi
sem gert var í kjölfar borgarastyij-
aldarinnar árið 1994. Litið var á sam-
komulagið sem viðleitni til að sætta
andstæðar fylkingar eftir blóðbaðið í
landinu þegar allt að 800.000 tútsar
AP
Fráfarandi forseti Rúanda,
Pasteur Bizimungu.
og hófsamir hútúar vora myrtir að
undirlagi rfldsstjómar hútúa.
Skýrendur telja að Kagame hafi
ávallt verið valdameiri en Bizimungu
en hafi hingað til ekki viljað taka að
sér æðsta embætti rfldsins af ótta við
að styggja hútúa í landinu, sem eru í
meirihluta meðal þegnanna. Tútsar
hafa lengst af í sögu Rúanda farið
með æðstu völd í landinu.
Bizimungu er þriðji háttsetti ráða-
maðurinn í Rúanda sem segir af sér
á þessu ári. Andstæðingar Kagames
segja að ástæðan sé sú, að hann og
stuðningsmenn hans vinni að því
markvisst að ná undir sig öllum völd-
um í landinu og rjúfi með því sam-
komulagið frá 1994.
Segist saklaus
Fyrrverandi mennta- og menning-
armálaráðherra Rúanda, Jean de
Dieu Kamuhanda, var í gær leiddur
fyrir rétt í Tansaníu vegna gmns um
aðild að fjöldamorðunum í Rúanda
árið 1994. Saksóknarar á vegum al-
þjóðlega stríðsglæpadómstólsins
fyrir Rúanda, ICTR, sem starfrækt-
ur er á vegum Sameinuðu þjóðanna,
hafa gefið út ákæra á hendur Kamu-
handa fyrir að hafa fyrirskipað morð
á nokkram þúsundum flóttamanna í
námunda við höfuðborgina Kigali.
Við réttarhaldið í gær lýsti Kamu-
handa yfir sakleysi sínu.
NATO fordæmt
Þess var minnst í Júgóslavíu í gær, að ár er liðið frá því NATO-ríkin
hófu loftárásir á Kosovo og ýmis skotmörk í Serbíu. Efndi Serbíustjórn
tfl útifundar í Belgrad og sóttu hann um 5.000 manns, miklu færri en
búist hafði verið við. Höfðu skipuleggjendur hans gert ráð fyrir um
100.000 manns. Var til þess tekið hvað fólkið virtist áhugalaust en það
bar sumt spjöld þar sem NATO-ríkin voru fordæmd eða borið lof á
Slobodan Milosevic, forseta Serbíu.
Mannréttindi
eru æðri
fullveldinu
Reuters
Kosovo-Albanar á flótta eftir að serbneskar öryggissveitir hröktu þá úr
þorpum í Kosovo.
eftir Vaclav Havel
© The Project Syndicate.
VEGSÖMUN þjóðrfldsins sem
hátindsins í sögu hverrar þjóðar,
sem hins eina er réttlæti manndráp
og sem sé vert að deyja fyrir, er að
líða undir lok. Kynslóðir lýðræðis-
sinna og hryllingur tveggja heims-
styrjalda hafa orðið til þess að mann-
kynið gerir sér grein fyrir því að
mannveran er mikilvægari en ríkið.
Á næstu öld munu flest ríki breyt-
ast úr fyrirbæram, sem líkjast trúar-
reglum, þrangnum tilfinningalegu
inntaki, í einfaldari stjómsýsluein-
ingar sem verða hluti af flóknu al-
þjóðaskipulagi. Þessi breyting ætti
að ryðja úr vegi þeirri hugmynd að
það sem gerist í einu rfld varði ekki
önnur rfld og þau hafi ekki rétt til
íhlutunar.
Öld nánarí samvinnu
Hvað ábyrgð og valdsvið rfldsins
varðar getur þróunin orðið í tvær
áttin niður og upp. Fyrrnefnda þró-
unin á við ýmis stjómtæki og
stjómsýslustig sem ættu smám sam-
an að taka við verkefnum ríkisins.
Verkefnin færast einnig upp og þá á
ég við ýmis svæðisbundin, fjölþjóð-
leg eða alþjóðleg samfélög eða sam-
tök. Þessi verkefnaflutningur er
þegar hafinn.
21. öldin - að því gefnu að mann-
kynið varist allar hættumar sem
skjóta upp kollinum - verður öld
sínánari samvinnu. Til að svo geti
orðið þurfa einstakar einingar, þjóð-
ir, þjóðarbrot eða menningarsvæði,
að þekkja eigin sérkenni, sldlja hvað
það er sem gerir þær ólíkar öðrum
og viðurkenna að sérstaða þeirra er
enginn annmarki, heldur framlag til
auðlegðar mannkynsins. Þeir sem
hneigjast til að líta á sérstöðu sína
sem merki um yfirburði þurfa vita-
skuld einnig að viðurkenna þessa
staðreynd.
Rfkið þjónar fólkinu,
ekki öfugt
Ég er ekki á móti þjóðríkinu sem
sliku. Ég vil hins vegar benda á þá
staðreynd að til eru gildi sem era
æðri rfldnu. Þessi gildi era mannúð.
Rfldð þjónar fólkinu, ekki öfugt. Ef
maður þjónar ríki sínu á þjónusta
hans aðeins að ná eins langt og nauð-
synlegt er til að ríkið geti þjónað öll-
um þegnunum vel. Mannréttindi eru
æðri réttindum ríkja. Frelsi ein-
staklinga er æðra fullveldi ríkis.
Hvað þjóðarétt varðar ættu ákvæði
Bandalagið barðist
vegna þess að heið-
virt fólk getur ekki
setið aðgerðalaust
og horft á skipuleg
hópmorð sem framin
eru að undirlagi ríkis.
Heiðvirðir menn
geta einfaldlega
ekki látið slíkt við-
gangast og geta ekki
látið hjá líða að
bjarga fólki sem hægt
er að koma til bjargar.
Mannréttindi verða
þvl að ganga fyrir
réttindum ríkja.
sem vernda einstaklinginn að ganga
fyrir ákvæðum sem vemda ríkið.
Þjóðarhagsmunir víki fyrir
grundvallarreglunum
Einstök ríki ættu því smám saman
að losa sig við hugtakið „þjóðarhags-
munir okkar“, sem utanríkisstefna
þeirra hefur hingað til snúist um og
hneigist til að sundra okkur fremur
en sameina. Öll höfum við einhverra
sérstakra hagsmuna að gæta. Þetta
er öldungis eðlilegt og við höfum
enga ástæðu til að gefa lögmæta
hagsmuni okkar upp á bátinn. En til
er nokkuð sem er æðra hagsmunum
okkar: þær grandvallarreglur sem
við aðhyllumst.
Grandvallarreglumar sameina
fremur en sundra; þær era mæli-
kvarðinn á lögmæti hagsmuna okk-
ar. Ég fellst ekki á ýmsar kenningar
ríkja um að það þjóni hagsmunum
þeirra að styðja einhverja tiltekna
grandvallarreglu. Þau eiga að virða
og styðja grundvallarreglumar
vegna þeirra sjálfra; hagsmunir
ættu að vera leiddir af þeim.
Til að mynda væri ekki rétt af mér
að segja að það þjónaði hagsmunum
Tékkiands að réttlátur friður ríkti í
heiminum. Ég verð að orða þetta
öðruvísi: það þarf að vera réttlátur
friður í heiminum og hagsmunir
Tékkiands verða að vera settir undir
hann.
Stríð f nafni sið-
ferðilegra gilda
Bandalagið, sem er skipað jafn
ólíkum ríkjum og Kanada og Tékk-
landi, háði baráttu gegn grimmilegri
stjóm Slobodans Milosevics, forseta
Júgóslavíu. Sú barátta var hvorki
auðveld né vinsæl. En enginn með
heilbrigða skynsemi getur neitað
einu: að þetta var líklega fyrsta
stríðið í sögunni sem ekki er háð í
nafni hagsmuna, heldur í nafni
grundvallarreglna og gilda.
Ef hægt er að tala um stríð sem
siðferðilega rétt, eða að það sé háð af
siðferðilegum ástæðum, væri það
rétt í þessu tilviki. í Kosovo era eng-
in olíusvæði sem gætu vakið áhuga
einhverra ríkja; ekkert aðildarlanda
Bandalagsins gerði tilkall til land-
svæða. Bandalagið barðist í nafni
umhyggju manna fyrir örlögum ann-
arra. Það barðist vegna þess að
heiðvirt fólk getur ekki setið að-
gerðalaust og horft á skipuleg hóp-
morð sem framin era að undirlagi
rflds. Heiðvirðir menn geta einfald-
lega ekki látið slíkt viðgangast og
geta ekki látið hjá líða að bjarga fólki
sem hægt er að koma til bjargar.
Mannréttindi verða því að ganga
fyrir réttindum ríkja. Rfld og ríkja-
samtök eins og Evrópusambandið
verða að koma fram af virðingu fyrir
lögum - lögum sem eru æðri full-
veldi ríkja; þau verða að koma fram
af virðingu fyrir mannréttindum,
eins og þau hafa verið mótuð af sam-
visku okkar og öðram tækjum
þjóðaréttar.
Ég lít á þetta sem mikilvægt for-
dæmi fyrir framtíðina. Því hefur
verið lýst skýrt yfir að ekki sé leyfi-
legt að strádrepa fólk, bera það út af
heimilum sínum, misþyrma því og
svipta það eignum sínum. Sýnt hefur
verið að mannréttindi eru ófrávíkj-
anleg og ef einhverjir era beittir
órétti era allir beittir órétti.
Maðurinn skapaði ríkið,
en Guð manninn
Ég velti því oft fyrir mér áður fyrr
hvers vegna mannkynið ætti að njóta
forréttinda. Ég komst óhjákvæmi-
lega að þeirri niðurstöðu að mann-
réttindi, frelsi einstaklingsins og
reisn mannsins ættu dýpstu rætur
sínar utan þessa veraldlega heims.
Þau urðu að því sem þau eru vegna
þess eingöngu að við ákveðnar að-
stæður geta þau staðið fyrir gildi
sem fólk er jafnvel tilbúið að fórna
lífi sínu fyrir - án þess að vera neytt
til þess. Þessi hugtök fá því aðeins
merkingu £ bakgrunni hins óendan-
lega og eilífðarinnar.
Ég tel engum vafa undirorpið að
hið sanna gildi allra gerða okkar -
óháð því hvort þær era í samræmi
við samvisku okkar, sendiherra ei-
lífðar í sál okkar - séu metin endan-
lega einhvers staðar handan við
sjónarsvið okkar. Ef við skynjuðum
þetta ekki, eða hefðum ekki gran um
það undir niðri, væri aldrei hægt að
afreka ákveðna hluti. Því þegar öllu
er á botninn hvolft er rfldð sköpunar-
verk mannsins, en Guð skapaði
mannkynið.
Höfundurinn er forseti Tékklands.
Hvað segir kirkjan um....
dauðann, eilífðina, tilgang lífsins,
djöfiilinn, engla, kraftaverk,
samkynhneigð, dómsdag?
Vomámskeið í Hafiiarfjarðarkirkju.
Leiðbeinandi séra Pórhallur Heimisson.
Skráning og upplýsingar í
síma 891 7562 alla virka daga.