Morgunblaðið - 25.03.2000, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 25. MARS 2000 39
VIKU
m
Vill reglur um Ritalín
Washington. AP. ' “ ■ ~~
Associated Press
Hillary Clinton hefur ekki síst látið til sín taka á sviði heilbrigðismála í
Bandaríkjunum auk þess að vera þekkt talskona barnavemdar.
HILLARY Rodham Clinton, for-
setafrú í Bandaríkjunum, vakti í vik-
unni athygli á notkun Ritalíns og
annarra geðlyfja tii þess að með-
höndla hegðun ungra bama. Til-
kynnti forsetafrúin um frumkvæði
sem alríkisstjórnin hyggst taka, eftir
að hafa átt fund með heilbrigðis-
málaráðherra, landlækni og fleiri
áhrifamönnum í málefnum er varða
böm og heilbrigði.
„Við erum ekki hingað komin til
þess að fordæma notkun þessara
lyfja,“ sagði Hillary Clinton. „En það
er nauðsynlegt að spyrja alvarlegra
spurninga um notkun lyfseðils-
skyldra lyfja.“ Gerði hún grein fyrir
áætlun um að fara fram á það við
Matvæla- og lyfjaeftirlitið að það
gefi út leiðbeiningar um notkun lyfja
sem þessara fyrir böm yngri en sex
ára.
Þá lagði hún ennfremur til að
gerðar yrðu fleiri vísindatilraunir á
bömum, haldin yrði ráðstefna með
haustinu um geðheilsu bama og
gefnar yrðu út handbækur fyrir for-
eldra og lækna sem meðhöndla böm
þeirra. Forsetafrúin sagði það hafa
hvatt sig til verka að nýverið leiddu
athuganir í ljós mikla aukningu í
lyfjatöku barna án þess að viðunandi
rannsóknir hefðu verið gerðar á því
hvaða lyf séu best fyrir böm sem enn
eru ekki með fullþroskaðan heila.
Athyglisskorts- og ofvirkniheil-
kenni (ADHD) em yflrleitt greind í
bömum á skólaaldri með því að taka
viðtöl við þau og fylgjast með hegðun
þeirra. Einkennin em m.a. þau, að
bömin em óróleg og geta ekki setið
kyrr og lesið, lært eða horft á sjónv-
arp. Vægari tegundir þessara ein-
kenna em algeng meðal bama og
hafa sérfræðingar lýst áhyggjum
sínum af því, að ADHD séu greind of
oft. Ekki er til neitt nákvæmt, sam-
hæft próf til að greina heilkennin, en
tilraunir hafa verið gerðar með
nokkur. Segja sérfræðingar að
skortur á nákvæmni þýði að heil-
kennin kunni að greinast annaðhvort
of oft, eða ekki nógu oft.
„Sumt af þessu unga fólki á við að
etja vandamál sem em í rauninni
ekki einkenni annars en bernsku eða
kynþroskaaldurs," sagði Hillary
Clinton. Samkvæmt læknaritinu
Journal of the American Medical
Association þrefaldaðist fjöldi útgef-
inna lyfseðla á Ritalín fyrir tveggja
til fjögurra ára börn frá 1991 til 1995.
Ritalín inniheldur efnið methyl-
phenidate, og er talið auka árvekni
barna með því að auka magn tauga-
boðefnisins serótóníns í heilanum.
Engu að síður er lyfið umdeilt, fyrst
og fremst vegna þess að ekki liggur
fyrir fullkominn líffræðilegur skiln-
ingur á áhrifum þess, þótt svo virðist
sem það slái á einkenni ADHD. Sam-
kvæmt rannsókn sem gerð var á veg-
um Bandarísku heilbrigðismála-
stofnunarinnar 1998 bendir ekkert
til þess að námsgeta barna aukist ef
þau taka Ritalín, þótt lyfið kunni að
bæta hegðun þeirra í skólanum.
Fjöldi þeirra barna sem taka geð-
deyfðarlyf á borð við Prozac hefur
tvöfaldast á sama tímabili. Lyfið er
oft gefið börnum sem væta rúmið á
nóttunni. Framleiðandi lyfsins sagði
að það hefði aldrei verið ætlunin að
lyfið væri gefið ungum börnum, og
mælir ekki með því að það sé gefið
fólki undir 18 ára.
Hvað er víðáttufælni?
Gylfi Ásmundsson sálfræðingur svarar spurníngum lesenda
Spurning: Oft finn ég til vanlíðun-
ar, kvíða eða ótta, þegar ég er einn
á ferð á ókunnugum stöðum, jafn-
vel þótt fólk sé í kringum mig. Eg
reyni því að forðast slíkar kring-
umstæður eftir bestu getu. Ég veit
að þetta er einhvers konai- fælni,
en vil gjaman fá að vita meira um
hvað þetta er, af hverju það stafar
og hvað er til ráða?
Svar: Kvíði getur tekið á sig margs
konar myndir. Fælni er ein af
þessum birtingarmyndum kvíðans.
Hún felst í því að forðast það sem
viðkomandi er hræddur við eða er
líklegt til að valda honum ótta eða
jafnvel ofsakvíða (panik). Fælni er
þó nokkuð algeng og af henni eru
ýmsar tegundir eftir því hvað
menn hræðast og forðast. Sumir
eru hræddir við köngulær, aðrir
við að lokast inni í lyftum, enn aðrir
við að vera innan um fólk. Það síð-
ast nefnda er félagsfælni, sem er
ein algengasta tegund fælni. Sú
gerð fælni sem á við fyrirspyrj-
anda er líklega sú sem nefnd er
víðáttufælni (agorafobia) og lýsir
sér einmitt í ótta við að vera einn
fjarri öryggi heimilisins eða stuðn-
ingi vina og fjölskyldu. Hann er
hræddur við að missa tök á þessu
öryggisleysi og fá kvíðakast sem
hann ræður ekki við og gerir hann
gersamlega hjálparlausan. Að lík-
indum hefur hann komist í slíkt
ástand áður og óttast að það komi
fyrir aftur. Þess vegna forðast
hann slíkar kringumstæður og
kemur það niður á frelsi hans til að
ferðast eða almennt að lifa eðlilegu
lífi. Hræðsla við víðáttuna er kjami
þessarar fælni eins og nafnið bend-
ir til. Undirrituðum er kunnugt um
erlendan ferðamann, konu, sem
var á ferð á Kili með hópi fólks.
Frammi fyrir öræfunum og auð-
ninni fylltist hún ofsakvíða, þannig
að flytja þurfti hana til byggða hið
snarasta. Víðáttan sem slík er þó
ekki hið eina sem veldur óttanum
og oft kemst fólk í slíkt ástand þótt
það sé í margmenni, jafnvel vegna
þess. Þá er það ekki síður óttinn
við að verða sér til skammar og
komast ekki í burtu áður en kvíða-
kastið dynur yfir, sem veldur kvíð-
anum. Það er einmitt óttinn við ótt-
ann, sem einkennir fælnina. Sumir
fyllast kvíða við að standa í biðröð,
vera í mannþröng eða ferðast með
strætisvagni.
Stundum er erfitt að greina um
hvers konar fælni er að ræða, því
að kringumstæður sem fólk með
mismunandi fælni reynir að forð-
ast eru oft keimlíkar. Þannig er
margt líkt með félagsfælni og víð-
áttufælni. Hinn félagsfælni forðast
að vera innan um fólk af ótta við að
verða sér til skammar, en slíkt ger-
ist einnig hjá hinum víðáttufælna,
þótt óttinn við fólk sé ekki megin-
einkenni fælni hans. Þeir sem hafa
orðið fyrir áfallaröskun, t.d. af
völdum náttúruhamfara forðast oft
þá staði sem minnir þá á atburðinn,
þótt víðáttan og öryggisleysið sem
henni fylgir séu ekíd kveikjan að
ótta þeirra.
Margir sem eru haldnir fælni
hafa fengið ofsakvíða (panik), sem
viðheldur ástandi þeirra og veldur
því að þeir forðast ámóta kring-
umstæður og kvíðakastinu olli. Þó
þarf ofsakvíði ekki að vera megin-
einkenni fælninnar, heldur fyrst og
fremst tilhneigingin til að forðast
allt sem kynni að vekja hann. Ofsa-
kvíði lýsir sér ekki síst með líka-
mlegum einkennum, eins og örum
hjartslætti, svita, skjálfta, köfnun-
artilfinningu, ógleði, svima, en
einnig ótta við að deyja eða missa
vitið.
Margar ástæður kunna að vera
fyrir því að fólk fái fælni. Ef til vill
er grundvallar öryggisleysi megin-
orsökin. Einnig má stundum finna
áföll í lífi fólks, t.d. í bemsku, sem
hafa valdið því ógleymanlegri
hræðslu eða ofsakvíða, sem skapar
þeim viðvarandi ótta við ámóta
kringumstæður eða getur jafnvel
yfirfærst á aðrar og ólíkar kring-
umstæður. Langoftast er óttinn
sem veldur fælninni algerlega
óraunhæfur.
Meðferð við fælni er margskon-
ar. Kvíðastillandi lyf eru talsvert
notuð, einkum til þess að hjálpa
viðkomandi til að mæta og takast á
við óttavekjandi kringumstæður.
Sálfræðilegar aðferðir hafa reynst
árangursiíkar, en þær miðast við
það að uppræta vandann. Sálfræði-
leg viðtalsmeðferð er til þess fallin
að grafast fyrir um tilfinningalegar
orsakir fælninnar og hjálpa hinum
fælna til að sjá ótta sinn í réttu
samhengi, horfast í augu við hann
og takast á við hann. Atferlis-
meðferð hefur þó líklega gefið hvað
bestan árangur á seinni árum. Þá
er slökun gjarnan beitt og í því
þægilega ástandi er sjúklingurinn
látinn ímynda sér þær kringumst-
æður sem valda honum að jafnaði
ótta. í slökunarástandinu vekur
það hins vegar ekki sama ótta og
áður og smám saman yfirfærist
þetta ástand yfir á raunverulegar
aðstæður og óttinn dofnar. Hug-
ræn meðferð hefur einnig gefið
góðan árangur. Hún byggist á því
að leiðrétta á kerfisbundinn hátt
rangar hugsanir, en eins og áður
segir eru ástæður fyrir óttanum
oftast algerlega óraunhæfar.
• Lescndur Morgunblnðsins getn spurt sál-
fræðinginn um þnð sem þeim liggurá
hjnrttí. Tekið er móti spurningum á virk-
um dögum milli klukknn 10 og 17 ísímn
569110 og bréfum eðn símbréfum merkt:
Vikulok, Fnx: 5691222.
ALEXANDERTÆKNI
Helga Jóakimsdóttir Hef opnað nýja vinnustofu á Þórsgötu 21a, Reykjavík Alexandertæknin nýtist vel þeim sem veikir eru í baki, hálsi, herðum og liðum. Einnig við raddvandamálum og streitutengdum sjúkdómum, auk |Dess sem hún bætir öndun. Meðferðin fer fram í einkatímum. Tímapantanir í síma 552 1851 og 698 1828.
SPENMANDI ELETTAflJBRGUI
I NANOQ
Um helgina stendur yfir landsæfing Slysavamarfélagsins Landsbjargar.
Á laugardag verður Landsbjörg með klettabjörgun í kl'rfurvegg Nanoq í Kringlunni.
Sérþjálfaðir klifurbjörgunarhópar verða með æfingar á klukkustundar fresti frá
kl. 10:00 til 16:00. Er þetta í fyrsta skipti sem almenningi gefst kostur á að
fylgjast með æfmgum í nálægð. Komdu í hlýjuna, í Kringlunni, og fylgstu með
spennandi æfingu Landsbjargar.
SLYSAVARNAFÉLAQID LANDSBJÖRG
Landssamband björgunarsveita Kringlunnl 4-12 • Slml 575 5100
www.nanoq.ls
NANOQ+
Stjörnuspá á Netinu ^mbl.is
rjrrn