Morgunblaðið - 26.05.2000, Blaðsíða 68

MORGUNBLAÐIÐ
^8 FÖSTUDAGUR 26. MAÍ 2000_____
UMRÆÐAN SKOÐUN
Flumbru-
gangur eina
ferðina enn
MENGUNAR-
SKATTAR
í EYRÓPU?
ÞAÐ ER kannski til
of mikils mælst að ís-
lensk stjómvöld taki
^jjpp önnur og skynsam-
légri vinnubrögð í stór-
iðjumálum en undan-
farið en ósköp hefði það
verið góð tilbreyting
eftir allan flumbru-
ganginn. Nú hefur eina
ferðina enn verið skrif-
að upp á yfirlýsingu um
framkvæmdaáform við
risaálver og stórvirkj-
anir og enn birtast okk-
ur dagsetningar: Upp-
haf framkvæmda í
ársbyrjun 2002, álver í
rekstur 2006, jafnvel
árinu fyrr. Fyrirvarar eru að vísu
slegnir í nýju NORAL-yfirlýsing-
_.unni, bæði hvort ráðist skuli í verk-
efnið, um hugsanlegar tafir og heim-
ild fyrir aðila að draga sig út úr
verkefninu fyrir 1. febrúar 2002. Yf-
irlýsingin er þannig eins og gatasigti,
ef grannt er skoðað. Hún virðist gerð
af pólitískri friðþægingarþörf og ætl-
Stóriðja
Ráðgert risaálver á
Reyðarfírði, segír Hjör-
leifur Guttormsson,
væri að minni hyggju
félagslega séð mikil
hefndargjöf fyrir
fjórðunginn.
að að vera eins konar skjöldur fyrir
framsóknarráðherrana til að bregða
fyrir sig eftir allan loforðaflauminn.
Það hefði hins vegar verið ráðlegt
fyrir stjómvöld að spara sér þessa
nýju spennitreyju sem sennilega á
eftir að rifna um það leyti sem ár
verður til næstu alþingiskosninga.
10* * Það sem þagað er yfir
Skynsamlegt hefði verið af iðnað-
arráðherra og öðrum NORAL-aðil-
um að draga fram helstu óvissuatrið-
in í þessu máli í stað þess að
endurtaka nú eina ferðina enn tíma-
sett gylliloforð um stórframkvæmd-
ir. Á meðan ekki er fengin niðurstaða
úr mati á umhverfisáhrifum þessara
framkvæmda, bæði vegna álverk-
smiðjunnar, Kárahnúkavirkjunar og
svonefndrar Fljótsdalsveitu, em
engar forsendur til að láta liggja að
því að í þetta verkefni verði ráðist,
hvað þá um útfærslu þess í einstök-
um atriðum.
Mat á umhverfísáhrifum felur
meðal annars í sér að skoða verður
*5ðra kosti til nýtingar umræddra
landsvæða, þá ekki síst stofnun þjóð-
garðs.
Kárahnúkavirkjun og veitur henni
tengdar myndu rista sundur víðemin
norðan Vatnajökuls og fyrirliggjandi
virkjunarhugmynd felur í sér að
flytja eigi Jöklu (Jökulsá á Dal) yfir í
Lagarfljót. Slíkur flutningur stór-
fljóts milli vatnasviða á sér enga hlið-
stæðu hérlendis. Halda menn í al-
vöru að ákvörðun um
slíkt geti legið fyrir að
hálfu öðru ári liðnu?
Umhverfisáhrif
álverksmiðju
Risaálver náði ekki
gegnum mat á um-
hverfisáhrifum á liðn-
um vetri.
Reyðarfjörður er
einhver allra óheppileg-
asti staður sem hægt er
að finna fyrir slíka stór-
iðju hérlendis. Af hálfu
Veðurstofu íslands var
sett stórt spurningar-
merki við það hvort um-
hverfi fjarðarins þyldi
staðsetningu 240 þúsund tonna verk-
smiðju, hvað þá stærra fyrirtækis.
Álverksmiðja sem framleiddi 340
þúsund tonn myndi losa um 650 þús-
und tonn af gróðurhúsalofttegundum
sem þýðir hátt í fjórðungs aukningu
á heiídarlosun hérlendis. Ekkert
slíkt svigrúm er til staðar handa Is-
landi samkvæmt Kyoto-bókuninni og
fullkomin óvissa rödr enn um afdrif
undanþágubeiðni íslenskra stjóm-
valda.
Skammsýn ráðstöfun
orkulinda
Hugmyndin um að binda 5.000
gígavattstundir af raforku í álverks-
miðju til langs tíma ber vott um ótrú-
lega skammsýni og er raunar í mót-
sögn við yfirlýsingar ríkisstjórnar-
innar. Hér er á ferðinni svipað
orkumagn og þyrfti til vetnisfram-
leiðslu fyrir öll samgöngutæki lands-
manna. Með áformunum um að
knýja á næstunni fram ákvörðun um
Kárahnúkavirkjun er iðnaðarráð-
herra að gefa svonefndri Ramma-
áætlun sem hann ber ábyrgð á langt
nef. Með henni var meiningin að gera
heildarútttekt á nýtingu og vemdun
vatnsfalla og jarðhitasvæða landsins.
Enginn getur tekið mark á þeirri
vinnu stundinni lengur þegar sjálft
stjórnvaldið sem ábyrgð ber á áætl-
uninni hefur yfirlýst markmið henn-
ar að engu.
Samfélagsleg áhrif
éheillavænleg
Hvergi er í Noral-yfirlýsingunni
minnst á samfélagsleg áhrif um-
ræddra stórframkvæmda. Er það þó
þáttur sem ekki er síður ástæða til
fyrir Austfirðinga að hafa áhyggjur
af en umhverfisröskuninni. Skipu-
lagsstofnun benti sérstaklega á ófull-
nægjandi athugun á þessum þætti í
úrskurði sínum 10. desember 1999
um frekara mat á álverksmiðjunni.
Ráðgert risaálver á Reyðarfirði
væri að minni hyggju félagslega séð
mikil hefndargjöf fyrir fjórðunginn,
bæði það atvinnulíf sem fyrir er og
það samfélag sem eftir á myndi
snúast fyrst og fremst kringum eina
álverksmiðju.
Það er ótrúleg skammsýni sem í
því birtist að ætla að binda framtíð
fámenns landshluta við eitt risafyrir-
tæki og síst af öllu greiði við komandi
kynslóðir.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.
NÝLEGA var undir-
rituðum boðið að sitja
þing evrópskra þing-
mannasamtaka, EUF-
ORES, en það eru sam-
tök þingmanna frá
einstökum þjóðlöndum
Evrópu sem og þing-
manna ESB. Þá sækja
fundi samtakanna virtír
vísindamenn af ýmsum
sviðum ásamt fulltrúum
samtaka er láta sig vist-
væna orkugjafa varða.
Margt athyglisvert kom
fram á fundinum sem
haldinn var í Madeira
11.-14. maí sl. Segja má að raddir um
nýtingu vistvænna orkugjafa gerist æ
háværari innan Evrópu. M.a. vegna
þrýstíngs þessara samtaka ákvað
ESB að nýting vistvænna orkugjafa
innan ESB skyldi breytast úr 5% árið
1995 í 12% árið 2010. Til fróðleiks má
geta þess að sama tala á íslandi er
67%. Á Madeirafundinum kom fram
greinileg óþreyja þar sem mönnum
fannst markmiðið nálgast fullhægt.
Við því vildu menn bregðast með
tvennum hættí. Annars vegar með því
að ýta undir þróun á endumýjanleg-
um orkugjöfúm og hins vegar með því
að leggja á grimma mengunarskatta.
Hvað er mengunarskattur?
Með hugtakinu mengunarskattur
eða grænn skattur er átt við að við
verðlagningu orku sé tekið mið af
heildaráhrifum orkunnar. Þannig er
Ijóst að rafmagn framleitt úr kolum
veldur miklu meiri og alvarlegri
mengun en rafmagn t.d. framleitt
með vatni eða jarðhita. Á ráðstefn-
unni kom m.a. fram að við verðlagn-
ingu á rafmagni úr kolum þyrfti að
taka mið af umhverfisáhrifum, s.s.
súru regni og eyðingu skóga,
skemmdum á húsum, heilbrigðisþátt-
um, s.s. öndunarsjúkdómum og öðr-
um veikindum, félagslegum þáttum,
s.s. minni framleiðni vegna sjúkdóma
í atvinnulífi og áfram má telja. Á
kvarðanum 1-10 voru kol sett með 10
en rafmagn úr smáum vatnsaflsvirkj-
unum innan við 1. Að sumu leyti er
hér um huglægt mat að ræða en ekki
að öllu leytí því margt af umhverfis-
og heilbrigðisþáttunum má meta til
Qár. Um það snýst umræðan og kæmi
mér ekki á óvart þó þing Evrópu-
sambandsins muni innan fárra ára
samþykkja að leggja græna skatta á
alla orku. Það mun hafa mikil áhrif á
efnahagslíf Evrópuþjóða. Þessi tónn
kom m.a. fram í lokaályktun Madeira-
ráðstefnunnar.
Ástæður þessarar óþolinmæði má
m.a. rekja til upplýsinga sem fram
komu í erindi fúlltrúa Alþjóða orku-
málastofnunarinnar. Þar var bent á
að við óbreytt ástand yrði orkuþörfin
2020 65% meiri en hún var 1995 og
þeirri þörf yrði mætt að langsamlega
mestu leyti (95%) með olíu. Það hefði
svo í för með sér um 70% aukningu á
koldýoxíð-útblæstri í heiminum.
Langþyngst í þessum tölum vegur
hagvöxtur í Kína. Þessar staðreyndir
vekja ugg meðal þingmanna og vís-
indamanna í Evrópu.
Ný tækni orðin markaðsvara
Um leið og umræða um græna
skatta verður æ háværari í Evrópu
fleygir líka fram þróun á sviði vist-
vænna orkugjafa. Þannig hafa Svíar,
Austurríkismenn og Finnar gengið
vasklega fram í framleiðslu á metani,
bæði til að nýta á bíla og til rafmagns-
framleiðslu. Þar er í rauninni um ná-
kvæmlega sömu tækni að ræða og
Soiya hefur innleitt hérlendis.
Árið 1999 var fjárfest í heiminum
fyrir 4 miUjónir Bandaríkjadollara
vegna rafmagnsframleiðslu með vind-
orku. Árið 1999 var fjárfest fyrir 6
milljarða króna í sólarorku og er þar
orðinn góður markaður
fyrir atvinnulífið. Bíla-
framleiðendur og aðrir
hafa fjárfest fyrir tugi
milljarða króna á síð-
ustu árum vegna efna-
rafala og vetnistækni.
Til gamans má geta
þess að A1 Gore notar
það sem slagorð í kosn-
ingabaráttu sinni að á
næstu 25 árum verði
sprengihreyflum eytt
úr bílvélum og vistvæn
tækni leysi þá af hólmi.
Þá er tugum milljóna
varið til rannsókna á
rafmagnsframleiðslu með annars
vegar öldum og hins vegar sjávarfóll-
um. Allt ber þetta vott um að þjóðir
Evrópu eru að bregðast við hinni
hörðu kröfu um bætt umhverfi og
minni útblástur vegna orkufram-
leiðslu. Við þær aðstæður er varið há-
um fjárhæðum til rannsókna, sumar
þeirra eru nú að verða fullgild mark-
aðsvara miðað við þær aðstæður sem
Vistvænir orkugjafar,
segir Hjálmar Arnason,
eru að verða stöðugt
verðmætari fyrir al-
þjóðasamfélagið.
skapast hafa. Hugmyndir um meng-
unarskatta ýta enn frekar á þessa
þróun.
Staðan á íslandi
Styrkur okkar íslendinga hefur
verið sá að hafa góðan aðgang að vist-
vænum orkugjöfum, þ.e. vatnsafli og
jarðvarma. Fyrir vikið höfum við ör-
lítíð sofið á verðinum og ekki leitað
svo mjög fanga á öðrum sviðum enda
ekkd talið þess þörf. Á þessu er þó að
verða breyting því Ijóst má vera að
vatnsafl okkar er ekki óendanleg auð-
lind. Eg leyfi mér að benda á nokkur
atriði í þróuninni hérlendis:
Metangas. Undir forystu Ögmund-
ar Einarssonar, framkvæmdastjóra
Sorpu, hefur verið gripið til þess ráðs
að urða sorp og nýta eiturgasið á hag-
kvæman og vistvænan hátt. Er það
gert með annars vegar því að fram-
leiða raímagn og hins vegar notað
sem orkugjafi á bfla. Þannig munu 20
metangasknúnir bflar standa á hafn-
arbakkanum og bíða þess að búnaður
Sorpu verði formlega vígður. Þetta
samsvarar því að Bandaríkjamenn
tækju á einu brettí í notkun 20.000
metangasbfla. Samkvæmt mínum
upplýsingum geta flest sveitarfélög á
Islandi tekið upp sambærilega aðferð
við urðun sorps og slegið þar margar
flugur í einu höggi. Mikil auðlind og
vannýtt er fólgin í úrgangi húsdýra.
Það er bæði skömm og smán að svína-
og hænsnaskítur skuli að stórum
hluta lenda í sjónum í stað þess að
verða nýttur til uppgræðslu eða til
framleiðslu á metangasi sem aftur má
nýta til raforkuframleiðslu. Ástæða
er til að leggja vinnu í þann þátt.
Vindorka. Vindurinn er sannarlega
vannýtt en mikil auðlind á íslandi.
Stofnað hefur verið félagið Vindorka
ehf. sem stefnir að því að nýta vind-
orku til rafmagnsframleiðslu á Suður-
landi og í Vestmannaeyjum. Þá vinn-
ur Níels hjá DNG að athyglisverðum
nýjungum með vindmyllur. Vindur-
inn er sannarlega vannýtt auðlind.
Öldur og sjávarfóll. Á Nýfundna-
landi og í Israel eru sjávaríoll virkjuð
til rafmagnsframleiðslu. Á írlandi fer
fram tilraun til raforkuframleiðslu úr
öldum. Yfirvöld á Madeira hyggjast
nýta öldugang til rafmagnsfram-
leiðslu. Af báðum þessum auðlindum
eiga Islendingar örugglega nóg. Hver

Maestro
ÞITT FE
HVAR SEM
ÞÚ ERT
Hjálmar Ámason
þekkir ekki brimið við íslandsstrend-
ur og sjávarfóllin t.d. á Breiðafirði.
Þar er sannarlega mikil orka.
Vetni'. Stofnað hefur verið félagið
Nýorka í samstarfi við alþjóðlega risa
um að innleiða á íslandi, fyrstu þjóð-
ríkja, vetni og efnarafala sem orku-
bera fyrir bfla og skip. íslendingar
geta verið forysturíki í veröldinni á
þessu sviði. Minna má á að 2/3 út-
blásturs íslendinga koma frá skipum
og bflum.
Rafmagnsbændur. Til athugunar
er nú að auka nýtingu lítilla vatns-
falla. Víða á Islandi hafa menn virkjað
bæjarlækina til þess að framleiða raf-
orku fyrir sjálfa sig og aðra. Á vegum
iðnaðarráðuneytisins er unnið að
stefnumótun varðandi raforkubænd-
ur. Þar er sannarlega vannýtt auðlind
sem bæjarlækimir eru. Með virkjun
heimarafstöðva skapast möguleikar á
spamaði fyrir bóndann en ekki síður
opnast nýir möguleikar á nýjum
starfsgreinum í tengslum við ódýra
orku.
Hæpið má telja að sólarorka verði í
verulegu mæli orkugjafi hérlendis þó
ekki sé útilokað að sú tækni nýtist t.d.
í sumarbústöðum.
Af framansögðu má sjá að íslend-
ingar standa mjög framarlega og eiga
mikil sóknarfæri hvað varðar vist-
væna orkugjafa. Slfltír orkugjafar em
að verða stöðugt verðmætari fyrir al-
þjóðasamfélagið. Með mengunar-
sköttum í Evrópu munu þau verð-
mætí aukast enn frekar. íslendingar
hafa forystu hvað varðar nýtingu
hinna vistvænu orkugjafa og eiga að
auka það forskot enn frekar enda
réttur tímapunktur til þess um þessar
mundir. Til þess þarf pólitískan vilja
og til þess þarf metnað atvinnulífsins
en hér kann að vera eftir mjög miklu
að slægjast þar sem umhverfismál
reka þjóðir heims nú til að hasla sér
völl með nýrri tækni í orkufram-
leiðslu. Þar er um miklar fjárhæðir að
ræða og mikil sóknarfæri fyrir ís-
lenskt atvinnulíf og íslenskt við-
skiptalíf.
Byggðavæn aðgerð
Á ráðstefnunni í Madeira kom fram
að margir kostir fylgja því að nýta
endumýjanlega orku í meira mæli en
verið hefur. I fyrsta lagi er um að
ræða mikið umhverfismál og endur-
nýjanlegir orkugjafar em ein leið til
þess að draga úr útblæstri í veröld-
inni. í öðra lagi er hér um efnahags-
legan ávinning að ræða. Á Madeira-
ráðstefnunni ræddu menn ítrekað um
mikilvægi þess að efla sjálfstæði
þjóða með sjálfbærri orkunotkun.
Þarf ekki annað en að vísa til þeirra
sveiflna sem verða í efnahagslífi Vest-
urlanda þegar ófriður skapast innan
OPEC-ríkjanna. Að því kemur að eft-
irspum eftir olíu verður mun meiri en
framboðið með þeim afleiðingum að
verð rýkur upp úr öllu valdi og hefur
þung áhrif á efnahagslífið. Þessi rök
verða stöðugt mikilvægari í umræðu
um orkumái austan hafs og vestan.
Endumýjanlegir orkugjafar
styrkja byggðir landsins. Svo fullyrða
sérfræðingar og benda til reynslunn-
ar frá Evrópu. Þannig era hinir vist-
vænu orkuframleiðendur yfirleitt
smærri í sniðum og sveigjanlegri og
dreifast um byggðir lands. í Austur-
rfld og Finnlandi er t.d. náið samstarf
milli landbúnaðarráðuneytis, um-
hverfisráðuneytis og iðnaðarráðu-
neytis um framleiðslu á metangasi.
Það hefur styrkt byggðir landanna og
skapað þar störf. I Bretlandi er talað
um að 10 þúsund störf muni fylgja
áætlunum um vindmyllur til ársins
2010. Benda má á að gangi áætlanir
um raforkubændur eftir munu marg-
ar byggðir landsins eygja möguleika
á því að skapa eigin orku og laða tíl sín
störf í tengslum við nýtingu orkunn-
ar, s.s. með léttum iðnaði og öðra
slíku.
Madeiraráðstefnan spái ég að muni
marka ákveðin tímamót og sé upphaf
þeirrar stefnumörkunar sem ESB
muni grípa til áður en langt um líður
og leggja á græna skatta til þess að
hraða viðbrögðum atvinnulífs og
þjóða heimsins við að draga úr út-
blæstri og nýta þá möguleika sem
sannarlega era fyrir hendi hvað varð-
ar vistvæna orkugjafa.
Höfundur er formaður iðnaðar-
nefndar Alþingis.