Morgunblaðið - 28.10.2000, Blaðsíða 30
30 CAUGMÐAÍ5UR-2á. ÖKTÓBER 2000
< MORGUNBLAÐK)
ERLENT
Kosið um
Rugova
eða Thaci
Fyrstu frjálsu kosningarnar verða haldnar í Kosovo í
dag. Urður Gunnarsdóttir er í Kosovo og segir tals-
verða eftirvæntingu vera á meðal kjósenda sem
hafa þó ekki allir gert upp hug sinn en ljóst er að
valið stendur á milli tveggja helstu leiðtoga
héraðsins þótt þeir séu ekki í framboði.
Ibrahim Rugova, leiðtogi LDK, ávarpar þúsundir stuðningsmanna sinna í Pristina, höf-
uðstað Kosovo, á siðasta kosningafundi sínum á miðvikudag.
SPENNAN fyrir fyrstu frjálsu kosningarn-
ar sem haldnar eru í Kosovo hefur aukist
mjög undanfama viku, þrátt fyrir að tals-
verðrar þreytu gæti eftir kosningabaráttu
sem staðið hefur í þrjá mánuði. Engir kosn-
ingafundir voru leyfðir í gær eftir að á milli
20 og 30 manns höfðu í tvígang fyllt
íþróttaleikvanginn í Pristina til að hvetja
höfuðandstæðingana, LDK og PDK, flokka
Ibrahims Rugova og Hashim Thaei. Ekki er
búist við fyrstu tölum fyrr en á mánudag
vegna þess hversu flókin talningin er. Von-
ast er til að endanleg úrslit liggi fyrir eftir
10-12 daga.
Rétt rúmlega 901.000 Kosovo-búar eru á
kjörskrá, langflestir Albanar. Aðeins 1.000
Serbar eru á kjörskrá og enginn serbneskur
flokkur í framboði. Hins vegar eru 19 flokk-
ar og tvö flokkabandalög Albana í framboði.
Kosið er á rúmlega 1.000 kjörstöðum. Tæp-
lega 6.000 innlendir og að minnsta kosti
1.500 erlendir sjá um kosningaeftirlit. Þeirra
á meðal eru íslendingarnir Olafur Örn Har-
aldsson, Ólafur Þ. Harðarson, Auðunn Atla-
son og Hrafnhildur Sverrisdóttir
Þrátt fyrir að kosningar á ekki stærra
svæði virðist ekki flókin aðgerð fljótt á litið,
er búist við að tæknilegir örðugleikar muni
setja mark sitt á talninguna. Komið hefur í
Ijós að talsvert er um villur í skráningunni
og gera hefur orðið ráðstafanir vegna þeirra
sem fullyrða að þeir séu á kjörskrá þótt
nafn þeirra standi þar ekki. Þeim verður
leyft að kjósa en atkvæðið einungis tekið gilt
eftir að málið hefur verið kannað. Þá er fólki
frjálst að kjósa í öðru sveitarfélagi en það
býr í, t.d. ef það getur ekki flutt aftur í
heimahérað sitt, svo þau atkvæði verður að
telja sérstaklega. Kærufrestur rennur ekki
út fyrr en við lok talningar og það gæti
seinkað talningu enn frekar.
Óttast ofbeldi eftir kosningar
Fyrir kosningar óttuðust margir að alda
ofbeldis myndi marka kosningabaráttuna en
tekist hefur að koma í veg fyrir hana að
mestu, þótt útilokað sé að koma í veg fyrir
öll tilvik. Nú hafa stjómendur alþjóðlegu
samtakanna mestar áhyggjur af því hvernig
þeir sem tapi í kosningunum og þeir verða
margir, muni láta vonbrigði sín í ljós. „Það
reynir i raun fyrst á eftir kosningarnar,
sagði Bemhard Kouchner, yfirmaður stjórn-
ar Sameinuðu þjóðanna, fyrr í vikunni.
Til að koma í veg fyrir að ástandið fari úr
böndunum undirrituðu leiðtogar fimm
stærstu stjómmálaflokkanna viljayfirlýsingu
fyrr í vikunni þar sem þeir heita að virða úr-
stlit kosninganna. „Við lítum ekki á þetta
sem marklaust plagg, við munum framfylgja
því af staðfestu. Menn hafa undirritað mikið
af pappír á Balkanskaga og okkur er löngu
ljóst mikilvægi þess að framfylgja því sem
þar segir, sagði Richard Holbrooke," sendi-
herra Bandaríkjanna hjá Sameinuðu þjóðun-
um.
Eitt þeirra mála sem vakið hefur mikla
umræðu undanfarnar vikur er fánamálið
svokallaða. Nær allir albönsku stjórnmála-
flokkanna hafa krafist þess að albanski fán-
inn, sem er reyndar ríkisfáni Albaníu, verði
flaggað á kjörstað, en Sameinuðu þjóðimar
þvertóku fyrir það og sögðu eingöngu fána
SÞ mega vera á kjörstað. Þetta vakti mikla
reiði og í gær ákváðu SÞ að leyfa fána allra
þeirra þjóða sem búsettar em í viðkomandi
kjördæmi fyrir utan kjörstað. Innandyra má
hins vegar eingöngu hafa fána SÞ og ÖSE,
sem skipuleggur kosningamar.
Rugova Iykillinn að
friðsamlegum samskiptum
Ekki hafa verið birtar skoðanakannanir í
Kosovo um allnokkurt skeið, svo mikillar
óvissu gætir um úrslitin. Enn er þó búist við
því að Lýðræðisfylking (LDK) Ibrahims
Rugova beri sigur úr býtum,
skoðanakannananir benda til 35-40% at-
kvæða. Rugova nýtur gríðarlegs persónu-
legs fylgis, hann hefur í tvígang verið kjör-
inn forseti Kosovo í ólöglegum kosningum
Kosovo Albana 1991 og 1998. Mjög dró úr
vinsældum hans í stríðinu, hann hélt til
fundar við Slobodan Milosevic í Belgrad og
þaðan til Ítalíu, þar sem honum þótti dvelj-
ast óþarflega lengi að stríði loknu.
Rugova hefur haldið sig mjög til hlés á því
rúma ári sem liðið er en það breytir því ekki
að hann nýtur mikilla vinsælda, þótt líta
megi svo á að þær hafi hrapað úr nær 100%
niður í 40%. „Það er ekkert launungarmál
að alþjóðlega samfélagið vill að Rugova
vinni, við teljum hann lykilinn að friðsamleg-
um samskiptum hér í Kosovo," segir hátt-
settur embættismaður hjá SÞ. „Vonin um
sigur Rugova var ein höfuðástæða þess að
ákveðið var að ganga svo snemma til kosn-
inga hér. Við töldum að því fyrr sem gengið
yrði til kosninga í Kosovo, því meiri líkur
væru á því að koma í veg fyrir að harðlínu-
menn festu sig í sessi. Rugova er hófsamur
og þótt því fari fjarri að hann og flokkur
hans sé fullkomin er hann okkar besta von.“
KLA-foringjar sakaðir um spillingu
Höfuðandstæðingur Rugovas er Hashim
Thaci, fyrrum leiðtogi Frelsishers Kosovo,
KLA, sem sæti á í flestum stjórnum og ráð-
um sem SÞ hafa sett upp til að fá stjórn-
málaleiðtoga til þátttöku í stjórn héraðsins.
Lýðræðisflokkur Thaci, PDK, var stofnaður
á síðasta ár og er spáð um 15% atkvæða.
Dregið hefur úr persónulegum vinsældum
Thaci og er ástæðan einkum lífseigar sögu-
sagnir um spillingu, skipulagða glæpastarf-
semi og ógnanir sem flokksmenn hans eru
taldir standa á bak við. Hefur mörgum
blöskrað sá mikli auður sem helstu vinir og
samstarfsmenn hans hafa rakað að sér frá
því að stríðinu lauk. Thaci nýtur þó engu að
síður enn stuðnings margs ungs fólks sem
telur hann fulltrúa frelsishetjanna sem börð-
ust fyrir Kosovo í stríðinu og hefur kosn-
ingabaráttan borið keim af því.
Vitað er að á milli Rugova og Thaci ríkir
nánast hatur og útilokað er því talið að
ílokkar þeirra muni geta starfað saman að
kosningum loknum. Það er talið kunna að
koma
Bandalagi um framtíð Kosovo (AAK) til
góða en það er undir stjórn Ramush Har-
adinaj eins helsta foringja KLA og næst-
æðsta leiðtoga Varnarsveita Kosovo sem
stofnaðar voru upp úr KLA.
Fortíð Haradinaj er reyndar enn skugga-
legri en Thacis en hann er sakaður um að
tengjast skipulegri glæpastarfsemi. Var sl.
sumar honum einkum erfitt. Hann lenti í
átökum við rússneska friðargæsluliða vegna
ólöglegs vopnaburðar og tveimur mánuðum
seinna mátti hann teljast heppinn að halda
lífi eftir átök við höfuðandstæðinga sína,
Musaj-fjölskylduna, en hún hefur sakað
Haradinaj um að standa að baki morðum á
níu fjölskyldumeðlimum. Kom til átaka milli
Musaj-fjölskyldunnar og Haradinaj-bræðr-
anna sem endaði með því að handsprengja
sprakk skammt frá andliti Ramush. Örin
eru ekki horfin en ósýnileg í gljáfægðri
kosningabaráttu þar sem hann sést aldrei
öðru vísi en í jakkafötum.
Þijátíu sveitarfélög
Þrjátíu sveitarfélög eru í Kosovo og eng-
inn flokkanna býður fram í þeim öllum. Þrír
stærstu flokkarnir, LDK, PDK og AAK fara
þó nærri því. Fjórir næstu flokkamir,
Kristilegir demókr-atar, jafnaðarmenn,
Frjálslyndi miðflokkurinn og Frjálslyndi
flokkurinn bjóða fram í 14-20 sveitarfélög-
um og fjórtán flokkar í 10 sveitarfélögum
eða færri.
Kosið verður til sveitarráða, sem í sitja
frá 17 fulltrúum í minnsta sveitarfélaginu,
Strpce, óg upp í 51 í því stærsta, Pristina.
Sveitarstjórnirnar munu kjósa sér forseta,
sem verður bæjar- eða sveitarstjóri. Þær
munu hafa töluvert sjálfstæði, að minnsta
kosti í orði, meira en víða í Evrópu. I raun
eru það aðeins réttarkerfið, lögreglan, vam-
armál og fjármál, t.d. skattheimta, sem
haldið verður eftir hjá stjórnvöldum.
Yfirmaður SÞ í Kosovo, Bernard Kouchn-
er, hefur eftir sem áður æðsta valdið og get-
ur gripið inn í starf sveitarstjómanna ef
þörf er talin á. Þær munu t.d. hafa með
hendi menntamál, heilbrigðismál, samgöng-
ur o.s.frv. Þær geta ekki innheimt skatta,
heldur fá framlög úr ríkiskassanum, sem
nema á um 95% rekstrarins. 5% sem á vant-
ar geta þær innheimt í formi sekta og
gjalda.
LDK er eini flokkurinn sem nýtur stuðn-
ings um allt héraðið, hinir flokkarnir sækja
styrk sinn til ákveðinna svæða. PDK á mest
fylgi í miðhluta Kosovo í svokölluðu Dren-
ica-héraði, þar sem KLA átti rætur sínar.
AAK sækir fýlgi sitt til vesturhlutans, þaðan
sem Haradinaj-fjölskyldan er ættuð en fjöl-
skyldubönd skyldu aldrei vanmetin er rætt
er um Kosovo.
Leynileg kosning
Þrátt fyrir langa og stranga kosninga-
baráttu em líklega um 40% kjósenda
óákveðin. Hin raunveralega sveitarstjórnar-
umræða fór seint af stað, flokkarnir ein-
beittu sér í fyrstu að leggja áherslu á
sjálfstæði Kosovo. Niðurstaðan er sú að allir
nefna sjálfstæði þegar þeir era spurðir
hvaða atriði skipti mestu máli í sveitar-
stjómarkosningunum í dag. Flestir gera sér
grein fyrir að ekki er verið að kjósa um
framtíð Kosovo en það er engu að síður
órjúfanlegur hluti þess að ganga í fyrsta
sinn til frjálsra kosninga.
Þegar gengið er á kjósendur, nefna þeir
atriði á borð við atvinnu, heilsugæslu og
skóla. Jener Kastrati vill ekki segja hvaða
flokk hann ætlar að kjósa en segir að
menntamál séu mikilvægasta sveitarstjórn-
armálið. Kastrati er 27 ára verslunareig-
andi. Jafnaldra hans, Bukurie Demire hefur
ekki enn ákveðið hvaða flokk hún ætlar að
kjósa, líklega þann sem byggir stefnuskrá
sína á öryggi og frelsi. Demire á erfitt verk
fyrir höndum því þetta eru tvö lykilorð
stefnuskráa allra flokka.
Húsmæðumar Metije Aliu og Miradije
Aliu ætla að kjósa þann flokk sem eigin-
mennirnir kjósa en þær vita ekki enn hyaða
flokkur það er. Stjórnmál era ekki rædd á
heimilinu en þær segjast engu að síður
hlakka til frjálsra kosninga. Hinn 63 ára
gamli Bajram Kastrati missti allt sitt í stríð-
inu og ætlar að kjósa þann flokk sem hann
telur geta aðstoðað hann við að endurbyggja
heimili sitt. Kastrati vill ekki segja hvaða
flokk hann ætlar að kjósa. Túlkurinn ypptir
öxlum, „eftir að SÞ lýstu því yfir að kosning-
amar yrðu leynilegar, vill enginn segja hvað
hann kýs. Menn skilja ekki alveg hvað felst í
leynilegri kosningu."
Undantekning frá þessu er enskukennar-
inn Shpresa Kadriu sem er ekki alveg viss
en býst við að kjósa Græningjaflokkinn.
„Umhverfismál eru mikilvæg, hér er svo
mikil mengun, raslið óskaplegt og svo er
enginn garður sem ég get farið með börnin
mín í.“ Kadriu hefur eins og flestir aðrir
hlustað á flokkana kynna stefnuskrár sínar í
útvarpi. ,Auðvitað myndum við öll helst vilja
greiða atkvæði um sjálfstæði en það kemur.
Það að geta gengið til kosninga núna þýðir
engu að síður að við eram frjáls, getum kos-
ið þann sem við viljum. I fyrsta sinn.“