Skírnir - 01.01.1906, Blaðsíða 58

58
Úr trúarsögu Forn-íslendinga.
Skírnir.
En merkilegt dæmi er það um hæðni forlaganna, að
um leið og íslenzku höfðingjarnir hyggjast sjá sinum
eigin yflrráðum borgið, höggva þeir á ræturnar undir valdi
niðja sinna.
Það sem oss skiftir mestu í því sambandi, sem hér
er íhugað, er nú að fá einhverja hugmynd um það, hvernig
kristnin ruddi sér til rúms »i hjörtunum«.
Líklega heflr það verið Helvítis-kenningin, sem einna
bezt undirbjó hinn grýtta jarðveg undir hið annað útsæði
kirkjunnar. Vér höfum séð, hversu óttinn við Helvíti var
það atriði trúarinnar, sem rikast var í huga Hallfreðar
vandræðaskálds; og svo mun hafa verið um fleiri. Og
það hlaut að bíta á sálir þeirra, sem umhverfls stóðu, og
kveikja eða efla hið kristilega hugarfar, að sjá hvernig
hinir deyjandi menn buguðust af ótta við kvalastaðinn
Það má líka nærri geta hvert hefir verið aðalefnið í
áminningarræðum prestanna. Getið er um ræðu frá lok-
um 11. aldar, sem gefur dálitla hugmynd um þetta. Jón
ögmundsson, sem síðar varð fyrsti biskup á Hólum, en
þar næst heilagur, talar um fyrir Magnúsi konungi ber-
bein, er hann vildi láta taka af lífi Gísl Illugason, sem
drepið hafði Gjafvald, hirðmann konungs.
»Hyggit at nú, herra konungr, hvárr eldrinn muni
vera heitari ok langærri, sá lagðr er í eikistokkinn, er
geri' er um ofninn, eðr hinn, sem kveiktr er í þurru limi.
Nú, ef þú, konungr, dæmir ranga dóma, þá mun þér orpið
í þann eldinn, er í eikistokkinn er lagðr; en ef þú dæmir
rétta dóma, eftir þínu viti, þá er þó ván, at þú skírir þik
í hreinsunareldi, þeim er af þurru limi er gerr«14).
Þetta þótti konungi »strítt talat«.
Þó leynir það sér ekki, að íslenzka kristnin er enn á
bernskuskeiði þegar þessi ræða er flutt, og er Helvíti hins
heilaga Jóns ekki neitt hjá því sem síðar varð.
Sagt er frá atviki seint á 12. öld (um 1170), sem
bendir til þess, hvernig trúin á Helviti ruddi sér til rúms,
og hvernig hún ólst við hatur og heiftrækni. Það hefir
verið ekki lítil fróun hefnigjörnum mönnum, að hugsa sér